|| श्री ||
एक अभिनंदनीय उपक्रम
महाराष्ट्र राज्याच्या प्रशासनातील ज्येष्ठ सनदी अधिकारी, अपर मुख्य सचिव, श्रीमती लीना मेहेंदळे यांनी राज्याच्या प्रशासनात संगणकाचा अधिकाधिक वापर व्हावा या उद्देशाने “संगणकाची जादुई दुनिया” या नावाने लिहिलेले हे पुस्तक अत्यंत सोप्या, सुलभ व ओघवत्या शैलीत असून प्रथम मी त्यांचे हार्दिक अभिनंदन करतो.
दिनांक 1 मे, 1960 रोजी स्थापन झालेले महाराष्ट्र राज्य आज देशातील एक अग्रगण्य ठरलेले राज्य आहे. महाराष्ट्रातील जवळ-जवळ पन्नास टक्के जनता ही ग्रामीण भागातील आहे. महाराष्ट्र कृषी प्रधान राज्य असून देखील औद्योगिक विकासाच्या निरनिराळया आघाडयांवर अग्रेसर आहे.
राज्याच्या या प्रगतीसाठी महत्वपूर्ण ठरणा-या विविध घटकांपैकी, राज्यात स्थापित असणारे लोकाभिमुख व पारदर्शक प्रशासन आणि राज्यातील सुव्यवस्था यांचा वाटा फार मोलाचा आहे. राज्यात विविध प्रकारचे प्रगतिशील कायदे आणि उपक्रम वेळोवेळी राबविण्यात येतात. “नागरिकांची सनद” आणि “माहितीचा अधिकार 2005” या कायद्यान्वये माहितीचे सुयोग्य संकलन आणि विकेंद्रीकरण यांची उत्तम सांगड घातलेले हे प्रगत राज्य आहे.
महाराष्ट्र राज्याची भौगोलिक, व्याप्ती लक्षात घेता शासनाच्या विविध स्तरावर सदरहू माहितीचे संकलन वेळचेवेळी जलद गतीने होणे आवश्यक आहे. त्याकरिता संगणक तंत्रज्ञानाचा विशेषात्वाने वापर करणे गरजेचे आहे.
त्यादृष्टीने संगणकाची सुलभ हाताळणी आणि वापराचे तंत्र अवगत असणे महत्वाचे ठरतात. यासाठीच मी “संगणकाची जादुई दुनिया” या पुस्तकाचे स्वागत करतो. या आधीही मेहेंदळे यांनी विविध विषयांवर मराठीत सात व हिन्दीत तेरा पुस्तके लिहिली आहेत पण शासकीय कारभारासाठी उपयुक्त या पुस्तकाचे मला विशेष महत्व वाटते.
सध्याच्या जागतिकीकरणाच्या काळात नवनव्या तंत्रज्ञानाचा दैनंदिन आयुष्यातील वापर नक्कीच वाढता राहणार आहे. समाजातील सर्व स्तरातील सर्व वयोगटात संगणक साक्षरता वाढून त्यांच्या मनात असलेली संगणकाविषयीची अनाठायी भीती कमी होण्यास या पुस्तकाची नक्की मदत होईल याबाबत मला पूर्ण विश्वास आहे. संगणकावरील ईमेल व्यवहार, फाईलचे व्यवस्थापन, एक्सेलचा वापर यासारखी प्रकरणे शासकीय कामांची गती वाढवण्याकामी अतिशय उपयुक्त आहेत.
संगणकावर मराठीचा वापर वाढण्याकामी सी-डॅक या शासकीय संस्थेने तयार केलेल्या युनिकोड-मान्य इनस्क्रिप्ट या सोप्या की-बोर्डचा वापर, आणि युनिकोड प्रमाणकीकरणामधील प्रश्नांचा उहापोह समजून घेतल्याने भाषेची अस्मिता टिकवण्याला बळ मिळेल. दूरदेशी गेलेल्या सुहृद नातेवाइकांशी सुसंवाद राखण्यासाठी वापर करण्याचे प्रकरण देखील वाचकांस अत्यंत उपयुक्त ठरेल व शासनात संगणकावर मराठीचा वापर वाढविण्याचे साधन ठरेल यात शंका नाही.
श्रीमती मेहेंदळे यांच्या या स्तुत्य उपक्रमांस माझ्या हार्दिक शुभेच्छा.
( अशोक चव्हाण )
मुख्यमंत्री, महाराष्ट्र राज्य.
Saturday, December 12, 2009
Wednesday, October 7, 2009
Defining characteristics of some early digital computers of the 1940s (In the history of computing hardware) Name First operational Numeral system Computing mechanism Programming Turing complete
Zuse Z3 (Germany) May 1941 Binary Electro-mechanical Program-controlled by punched film stock (but no conditional branch) Yes (1998)
Atanasoff–Berry Computer (US) 1942 Binary Electronic Not programmable—single purpose No
Colossus Mark 1 (UK) February 1944 Binary Electronic Program-controlled by patch cables and switches No
Harvard Mark I – IBM ASCC (US) May 1944 Decimal Electro-mechanical Program-controlled by 24-channel punched paper tape (but no conditional branch) No
Colossus Mark 2 (UK) June 1944 Binary Electronic Program-controlled by patch cables and switches No
ENIAC (US) July 1946 Decimal Electronic Program-controlled by patch cables and switches Yes
Manchester Small-Scale Experimental Machine (UK) June 1948 Binary Electronic Stored-program in Williams cathode ray tube memory Yes
Modified ENIAC (US) September 1948 Decimal Electronic Program-controlled by patch cables and switches plus a primitive read-only stored programming mechanism using the Function Tables as program ROM Yes
EDSAC (UK) May 1949 Binary Electronic Stored-program in mercury delay line memory Yes
Manchester Mark 1 (UK) October 1949 Binary Electronic Stored-program in Williams cathode ray tube memory and magnetic drum memory Yes
CSIRAC (Australia) November 1949 Binary Electronic Stored-program in mercury delay line memory Yes
Zuse Z3 (Germany) May 1941 Binary Electro-mechanical Program-controlled by punched film stock (but no conditional branch) Yes (1998)
Atanasoff–Berry Computer (US) 1942 Binary Electronic Not programmable—single purpose No
Colossus Mark 1 (UK) February 1944 Binary Electronic Program-controlled by patch cables and switches No
Harvard Mark I – IBM ASCC (US) May 1944 Decimal Electro-mechanical Program-controlled by 24-channel punched paper tape (but no conditional branch) No
Colossus Mark 2 (UK) June 1944 Binary Electronic Program-controlled by patch cables and switches No
ENIAC (US) July 1946 Decimal Electronic Program-controlled by patch cables and switches Yes
Manchester Small-Scale Experimental Machine (UK) June 1948 Binary Electronic Stored-program in Williams cathode ray tube memory Yes
Modified ENIAC (US) September 1948 Decimal Electronic Program-controlled by patch cables and switches plus a primitive read-only stored programming mechanism using the Function Tables as program ROM Yes
EDSAC (UK) May 1949 Binary Electronic Stored-program in mercury delay line memory Yes
Manchester Mark 1 (UK) October 1949 Binary Electronic Stored-program in Williams cathode ray tube memory and magnetic drum memory Yes
CSIRAC (Australia) November 1949 Binary Electronic Stored-program in mercury delay line memory Yes
Thursday, September 24, 2009
भाग- २६ -- संगणक म्हणजे ग्रंथालय - व्यवस्थापक
भाग- २६
संगणक म्हणजे ग्रंथालय - व्यवस्थापक
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
ग्रंथालय व्यवस्थापनाचे काम संगणकामार्फत केले तर खूप उपयोगी ठरते हे कुणीही सांगू शकेल. तिथे असणारी हजारो पुस्तकं, त्यांचं वर्गीकरण - त्यांत पुन्हा विषयाप्रमाणे, लेखकांच्या नांवाप्रमाणे, प्रकाशकाच्या नावाप्रमाणे, प्रकाशन-वर्षाप्रमाणे, किंमतीप्रमाणे, दुर्मिळतेप्रमाणे - असे कित्येक प्रकारचे वर्गीकरण संगणकाइतके झटपट व बिनचूक कोण करु शकेल?
ग्रंथलयामध्ये दोन बाबींचा लेखा-जोखा ठेवणे महत्वाचे असते - पुस्तकांचा स्टॉक किती- त्यांचे वरीलप्रमाणे वर्गीकरण इत्यादी. दुसरे म्हणजे प्रत्येक पुस्तक कसे कसे कुणाकुणा सदस्याला दिले, कधी दिले, कधी परत आले, कुण्या पुस्तकाची मागणी आली - इत्यादी प्रमाणे प्रत्येक पुस्तकाची वाचकापर्यंत सतत होत रहाणारी वाटचाल नोंदवत रहाणे. याखेरीज ग्रंथालय हेदेखील एक कार्यालयच असल्याने इतर सर्व कार्यालयांप्रमाणे इथेही पगार, आर्थिक उलाढाल इत्यादी व्यवहार असणारच. त्यांच्यासाठीदेखील संगणकाचा उपयोग केला जातो.
प्रगत ग्रंथालयांत तर संगणकाचा वापर एवढा रूढ झालेला असतो की आपण हव्या असलेल्या पुस्तकाचा तपशील - म्हणजे पुस्तकाचे नांव, लेखक, प्रकाशक - यापैकी माहित असेल ते व आपला सदस्यता क्रमांक देऊन ग्रंथालयला एक ईमेल पाठवायची. तिथून आपल्याला पुस्तक उपलब्ध आहे का नाही, नसल्यास सध्याच्या वाचकाकडून कधी परत येणार इत्यादी तपशील देऊन पुस्तक घेऊन जाण्यासाठी एक मुदत ईमेलने कळवली जाते. मग आपण ते घेऊन यायचे. या शिवाय ग्रंथालयाकडे आलेली नवीन पुस्तके - येणा-या मासिकांमधील अनुक्रमाचे पान, इत्यादी माहिती वेळोवेळी सदस्यांकडे पाठवण्याचे सत्कार्य देखील प्रगत ग्रंथालये करतात.
आपल्या देशांत एकीकडे वाचन - संस्कृती कमी होत चालली आहे म्हणत असतानाच दुसरीकडे ग्रंथालय सुधारणा व समृध्दीची भरीव योजना असणे आवश्यक झालेले आहे.. दीर्घकाळ सातत्याने टिकून राहिलेल्या कित्येक ग्रंथालयांमध्ये जुन्या काळी सेवाभावनेने आलेले कर्मचारी व व्यवस्थापक आहेत. ते तुटपुंज्या पगारावर काम करतात. त्यांच्यापैकी कित्येकांना ग्रंथालयातील हजारो पुस्तकांची माहिती तोंडपाठ असते - जणू कांही संगणकाची 100-200 गिगाबाईटची मेमरीच. पण त्यांच्यानंतर काय होणार?
महाराष्ट्र राज्याच्या सुवर्ण महोत्सवी वर्षांत आपल्याला एक सहज शक्य आहे - ज्यांनी ठरावीक कालावधी पूर्ण केले आहेत अशा ग्रंथालयांना शासनाने अगर समाजाने एकरकमी अनुदान द्यावे --
100 किंवा अधिक वर्षे जुने - 1 कोटी
80 ते 100 वर्षे -- 80 लाख
60 ते 80 वर्षे --- 60 लाख
40 ते 60 वर्षे --- 40 लाख
20 ते 40 वर्षे --- 20 लाख
हे अनुदान दिल्याने निश्चितच ग्रंथालयांमध्ये झपाटयाने संगणक संस्कृती येऊन वाचन संस्कृती पुन्हा एकदा भरभराटीला येईल, त्यांतून चांगले नागरिक व चांगली माणसे घडण्याला वेग येईल तसेच मराठीचा वापरही वेगाने वाढेल.
-----------------------------------------------------------------------------
संगणक म्हणजे ग्रंथालय - व्यवस्थापक
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
ग्रंथालय व्यवस्थापनाचे काम संगणकामार्फत केले तर खूप उपयोगी ठरते हे कुणीही सांगू शकेल. तिथे असणारी हजारो पुस्तकं, त्यांचं वर्गीकरण - त्यांत पुन्हा विषयाप्रमाणे, लेखकांच्या नांवाप्रमाणे, प्रकाशकाच्या नावाप्रमाणे, प्रकाशन-वर्षाप्रमाणे, किंमतीप्रमाणे, दुर्मिळतेप्रमाणे - असे कित्येक प्रकारचे वर्गीकरण संगणकाइतके झटपट व बिनचूक कोण करु शकेल?
ग्रंथलयामध्ये दोन बाबींचा लेखा-जोखा ठेवणे महत्वाचे असते - पुस्तकांचा स्टॉक किती- त्यांचे वरीलप्रमाणे वर्गीकरण इत्यादी. दुसरे म्हणजे प्रत्येक पुस्तक कसे कसे कुणाकुणा सदस्याला दिले, कधी दिले, कधी परत आले, कुण्या पुस्तकाची मागणी आली - इत्यादी प्रमाणे प्रत्येक पुस्तकाची वाचकापर्यंत सतत होत रहाणारी वाटचाल नोंदवत रहाणे. याखेरीज ग्रंथालय हेदेखील एक कार्यालयच असल्याने इतर सर्व कार्यालयांप्रमाणे इथेही पगार, आर्थिक उलाढाल इत्यादी व्यवहार असणारच. त्यांच्यासाठीदेखील संगणकाचा उपयोग केला जातो.
प्रगत ग्रंथालयांत तर संगणकाचा वापर एवढा रूढ झालेला असतो की आपण हव्या असलेल्या पुस्तकाचा तपशील - म्हणजे पुस्तकाचे नांव, लेखक, प्रकाशक - यापैकी माहित असेल ते व आपला सदस्यता क्रमांक देऊन ग्रंथालयला एक ईमेल पाठवायची. तिथून आपल्याला पुस्तक उपलब्ध आहे का नाही, नसल्यास सध्याच्या वाचकाकडून कधी परत येणार इत्यादी तपशील देऊन पुस्तक घेऊन जाण्यासाठी एक मुदत ईमेलने कळवली जाते. मग आपण ते घेऊन यायचे. या शिवाय ग्रंथालयाकडे आलेली नवीन पुस्तके - येणा-या मासिकांमधील अनुक्रमाचे पान, इत्यादी माहिती वेळोवेळी सदस्यांकडे पाठवण्याचे सत्कार्य देखील प्रगत ग्रंथालये करतात.
आपल्या देशांत एकीकडे वाचन - संस्कृती कमी होत चालली आहे म्हणत असतानाच दुसरीकडे ग्रंथालय सुधारणा व समृध्दीची भरीव योजना असणे आवश्यक झालेले आहे.. दीर्घकाळ सातत्याने टिकून राहिलेल्या कित्येक ग्रंथालयांमध्ये जुन्या काळी सेवाभावनेने आलेले कर्मचारी व व्यवस्थापक आहेत. ते तुटपुंज्या पगारावर काम करतात. त्यांच्यापैकी कित्येकांना ग्रंथालयातील हजारो पुस्तकांची माहिती तोंडपाठ असते - जणू कांही संगणकाची 100-200 गिगाबाईटची मेमरीच. पण त्यांच्यानंतर काय होणार?
महाराष्ट्र राज्याच्या सुवर्ण महोत्सवी वर्षांत आपल्याला एक सहज शक्य आहे - ज्यांनी ठरावीक कालावधी पूर्ण केले आहेत अशा ग्रंथालयांना शासनाने अगर समाजाने एकरकमी अनुदान द्यावे --
100 किंवा अधिक वर्षे जुने - 1 कोटी
80 ते 100 वर्षे -- 80 लाख
60 ते 80 वर्षे --- 60 लाख
40 ते 60 वर्षे --- 40 लाख
20 ते 40 वर्षे --- 20 लाख
हे अनुदान दिल्याने निश्चितच ग्रंथालयांमध्ये झपाटयाने संगणक संस्कृती येऊन वाचन संस्कृती पुन्हा एकदा भरभराटीला येईल, त्यांतून चांगले नागरिक व चांगली माणसे घडण्याला वेग येईल तसेच मराठीचा वापरही वेगाने वाढेल.
-----------------------------------------------------------------------------
भाग - 28 संगणक म्हणजे टेली शॉपिंग
भाग - 28 संगणक म्हणजे टेली शॉपिंग
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
संगणकाच्या वापरामुळे टेलिशॉपिंगची सोय झपाट्याने वापरांत येत आहे. याचा विचार आपण विक्रेता आणि ग्राहक या दोन्ही बाजूंनी करू या.
विक्रेता आपल्याकडील मालाची सविस्तर माहिती स्वत:च्या वेबसाइटवर ठेवतो. यासाठी त्याच्याकडे फक्त एखादीच गोष्ट विकायची असली तरी चालते - उदा. एखादे दुर्मिळ पुस्तक, किंवा वापरुन झालेली स्कूटर.
ग्राहक आपल्यला हव्या असलेल्या वस्तूसाठी इंटरनेटवर सर्च करतो. त्याला वेगवेगळया दुकानांच्या नोंदी सापडतात. त्यातून तो हव्या त्या मालासाठी मागणी नोंदवू शकतो - व आगाऊ पैसे देखील भरू शकतो.
नुकतेच हॉलण्ड मध्ये मी संगणकाचे स्पेअर पार्टस विकणारे एक मोठे दुकान पाहिले - सर्व प्रमुख शहरांमध्ये त्यांच्या शाख होत्या. मालाची किंमत इतर दुकानांपेक्षा तीस टक्के कमी आणि गुणवत्तेबाबत मात्र पूर्ण गॅरंटी. हे कसं शक्य झाल?
त्यांच्याकडील प्रत्येक स्पेअर पार्टची माहिती वेबसाइट वर ठेवलेली आहेच पण ती फक्त गद्य वाचनाच्या स्वरुपात नसून जोडीला त्या भागाचे काम इत्यादि समजावून देणारी एक छोटी फिल्म पण पहायला मिळते. हे सर्व ग्राहकाने स्वत:च्या घरी इंटरनेंटवर पाहून वस्तू ठरवायची - पैसे भरायचे आणि स्वत:ला दुकानात जाण्यासाठी सोईची वेळ पण कळवायची. काही पश्न असल्यास ई-मेलने विचारायचे. या मध्ये दुकानादाराचा वेळ खूप वाचतो. गि-हाईकाला वस्तू दाखवणे, वर्णन सांगणे इत्यादीसाठी सेल्समन ठेवावे लागत नाहीत. कॅशियर नेमावा लागत नाही. अख्खं दुकान दोन-तीन कर्मचारी सांभाळतात. मग त्यांना मालाची किंमत इतरांच्या तुलनेत खूप कमी ठेवता येते.
आपल्याकडे दर जिल्हयांत शेती उत्पन्न बाजार समित्या आहेत. त्यांच्याकडे येणा-या घाऊक मालाच्या नोंदी संगणकावर होत असतात. त्यांना दर तासा तासाला ही माहिती संगणकावर ठेवता येते आणि त्यांचे घाऊक ग्राहक सगणकावरच मागण्या नोंदवू शकतात.
याचा फायदा शेतक-यांना देता येईल कां ? कारण आपला शेतकरी बहुतांशी अल्प भूधारक, कोरडवाहू जमीनीवर उत्पन्न घेणारा, कर्जबाजारी, प्रगत संगणक-तंत्राची माहिती नसणारा असा आहे. तरी पण ग्रामपंचायतीने स्वत:च्या कार्य क्षेत्रापुरती संगणकाची ब्रॉडबॅण्ड विक्रीची सुविधा पुरवली - जशी सध्या मोठया शहरांत BSNL किंवा रिलायन्स किंवा एयरटेल पुरवतात- तर गावांतील काही तरुण संगणक घेऊन आसपासच्या शेतक-यांच्या मालाची माहिती संगणकावर उपलब्ध करुन देणारी सुविधा पुरवू शकतील किंवा अन्य उपक्रम घेऊ शकतील. यामुळे ग्रामीण भागातील तरुणांच्या उद्यमशीलतेला प्रचंड वाव मिळेल. यासाठी अत्यंत किरकोळ फी घेतली तरी त्यांना चांगले उत्पन्न मिळेल व शेतक-याच्या मालाला चांगले गि-हाइक मिळेल.
सध्या महाराष्ट्र शासनाच्या पणन खात्याने सेतमालाच्या किंमतीची माहिती देणारा उपक्रम प्रायोगिक तत्वावर राबवायचे ठरवले आहे.
-------------------------------------------------------
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
संगणकाच्या वापरामुळे टेलिशॉपिंगची सोय झपाट्याने वापरांत येत आहे. याचा विचार आपण विक्रेता आणि ग्राहक या दोन्ही बाजूंनी करू या.
विक्रेता आपल्याकडील मालाची सविस्तर माहिती स्वत:च्या वेबसाइटवर ठेवतो. यासाठी त्याच्याकडे फक्त एखादीच गोष्ट विकायची असली तरी चालते - उदा. एखादे दुर्मिळ पुस्तक, किंवा वापरुन झालेली स्कूटर.
ग्राहक आपल्यला हव्या असलेल्या वस्तूसाठी इंटरनेटवर सर्च करतो. त्याला वेगवेगळया दुकानांच्या नोंदी सापडतात. त्यातून तो हव्या त्या मालासाठी मागणी नोंदवू शकतो - व आगाऊ पैसे देखील भरू शकतो.
नुकतेच हॉलण्ड मध्ये मी संगणकाचे स्पेअर पार्टस विकणारे एक मोठे दुकान पाहिले - सर्व प्रमुख शहरांमध्ये त्यांच्या शाख होत्या. मालाची किंमत इतर दुकानांपेक्षा तीस टक्के कमी आणि गुणवत्तेबाबत मात्र पूर्ण गॅरंटी. हे कसं शक्य झाल?
त्यांच्याकडील प्रत्येक स्पेअर पार्टची माहिती वेबसाइट वर ठेवलेली आहेच पण ती फक्त गद्य वाचनाच्या स्वरुपात नसून जोडीला त्या भागाचे काम इत्यादि समजावून देणारी एक छोटी फिल्म पण पहायला मिळते. हे सर्व ग्राहकाने स्वत:च्या घरी इंटरनेंटवर पाहून वस्तू ठरवायची - पैसे भरायचे आणि स्वत:ला दुकानात जाण्यासाठी सोईची वेळ पण कळवायची. काही पश्न असल्यास ई-मेलने विचारायचे. या मध्ये दुकानादाराचा वेळ खूप वाचतो. गि-हाईकाला वस्तू दाखवणे, वर्णन सांगणे इत्यादीसाठी सेल्समन ठेवावे लागत नाहीत. कॅशियर नेमावा लागत नाही. अख्खं दुकान दोन-तीन कर्मचारी सांभाळतात. मग त्यांना मालाची किंमत इतरांच्या तुलनेत खूप कमी ठेवता येते.
आपल्याकडे दर जिल्हयांत शेती उत्पन्न बाजार समित्या आहेत. त्यांच्याकडे येणा-या घाऊक मालाच्या नोंदी संगणकावर होत असतात. त्यांना दर तासा तासाला ही माहिती संगणकावर ठेवता येते आणि त्यांचे घाऊक ग्राहक सगणकावरच मागण्या नोंदवू शकतात.
याचा फायदा शेतक-यांना देता येईल कां ? कारण आपला शेतकरी बहुतांशी अल्प भूधारक, कोरडवाहू जमीनीवर उत्पन्न घेणारा, कर्जबाजारी, प्रगत संगणक-तंत्राची माहिती नसणारा असा आहे. तरी पण ग्रामपंचायतीने स्वत:च्या कार्य क्षेत्रापुरती संगणकाची ब्रॉडबॅण्ड विक्रीची सुविधा पुरवली - जशी सध्या मोठया शहरांत BSNL किंवा रिलायन्स किंवा एयरटेल पुरवतात- तर गावांतील काही तरुण संगणक घेऊन आसपासच्या शेतक-यांच्या मालाची माहिती संगणकावर उपलब्ध करुन देणारी सुविधा पुरवू शकतील किंवा अन्य उपक्रम घेऊ शकतील. यामुळे ग्रामीण भागातील तरुणांच्या उद्यमशीलतेला प्रचंड वाव मिळेल. यासाठी अत्यंत किरकोळ फी घेतली तरी त्यांना चांगले उत्पन्न मिळेल व शेतक-याच्या मालाला चांगले गि-हाइक मिळेल.
सध्या महाराष्ट्र शासनाच्या पणन खात्याने सेतमालाच्या किंमतीची माहिती देणारा उपक्रम प्रायोगिक तत्वावर राबवायचे ठरवले आहे.
-------------------------------------------------------
भाग २७ -- संगणक म्हणजे प्रकाशन विश्व
भाग २७ -- संगणक म्हणजे प्रकाशन विश्व
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
संगणकामुळे जगभरातील प्रकाशन विश्वांत मोठी क्रान्ति व प्रगति झालेली आहे. पूर्वी प्रकाशनासाठी काय काय करावे लागत असे याचे उत्तर आहे -
- लेखन (लेखकाने)
- पुस्तकाच्या पानांचा आकार व लेआउट ठरवणे
- त्या बरहुकम खिळे जुळणी करणे
- प्रुफे तपासणे
- प्रुफे फायनल झाल्यावर खिळे जुळवल्या प्रमाणे मु्द्रण करणे
- त्यामधे चित्र असेल तर चित्रठसे वापरून मुद्रण करणे.
- ISBN ला रजिस्टर करणे
- मुखपृष्ठ तयार करणे
- बाइन्डिंग करणे
- प्रकाशन सोहळा करणे
- पुस्तकाचा खप वाढवण्यासाठी जाहिरात इ. करणे.
- पुस्तकालयांपर्यंत माहिती पोचवणे वगैरे
- कुणीतरी प्रकाशित पुस्तकांची यादी ठेवणे (उदा. ISBN)
- दुसरी आवृत्ति काढण्यासाठी संपूर्ण प्रक्रिया पुन्हा करावी लागे. त्यामधे पुन्हा नव्याने खिळे जुळणी करावी लागत असे.
संगणक आल्यावर यातले काय काय काम त्याच्याकडे गेले ते पाहू या.
- बहुतेक सर्व लेखक आता संगणकावरच लेखन करतात
- निदान प्रगत देशांत तरी नक्कीच.
- खिळे जुळणी या कामाची गरज शंभर टक्के संपली.
- संगणकावर टाइप केलेल्या लिखाणाला पेजमेकर किंवा तत्सम सॉफ्टवेअर वापरून थेटपणे पानांचा लेआऊट तयार होते.
- प्रुफ काढून तपासून झाल्यावर हव्या त्या नेमक्या दुरुस्त्या संगणकावर करणे खूप सोपे असते.
- दुरुस्त्या झाल्यानंतर ट्रेसिंग काढणे
- ट्रेसिंग वरून ऑफसेट पद्धतीने छपाई करणे.
- संगणकावरील टंकलेखन व दुरुस्त्या केलेला मजकूर सीडी वर काढून तो खूप काळ जपून ठेवता येतो.
- नवीन आवृत्ती काढतांना सीडी वरील मजकुरामधे फक्त आवश्यक तेवढ्याच सुधारणा करून पुरते, संपूर्ण टंकलेखन पुन्हा करावे लागत नाही.
- मुखपृष्ठ करणा-या चित्रकाराला संगणक वापरामुळे मुखपृष्ठ तयार करणे सोपे झाले.
- प्रकाशित झालेल्या पुस्तकाची माहिती वेबसाईटवर टाकल्याने जगभरात सर्व सर्च इंजिन्सकडे ती माहिती जाते. पुस्तकालये किंवा नव्या प्रकाशनांची माहिती देणा-या कित्येक वेबसाईट्स जगभर आहेत. त्यांच्याकडे आपोआप नोंद होते किंवा नोंद करणे सोपे जाते.
- ISBN चा रजिस्ट्रेशन नंबर संगणक वापरुन तयार होत असल्याने त्या कार्यालयांत संगणकीय नोंद रहाते.
- विशेषकरुन कोलकाता येथे राजा राममोहन रॉय लायब्ररी फाउंडेशन (RRRLF) या संस्थेमार्फत भारतातील सर्व पुस्तकांची नोंद ठेऊन ती पुस्तके सरकारी अनुदानातून ग्रंथालयांना पुरवण्याची योजना आहे, तेथील नोंदीचा फायदा होतो.
- संगणकावरुन पुस्तकाची मागणी नोंदवणे, किंमत अदा करणे असे व्यवहार सोपेपणाने होतात.
अशा प्रकारे संगणकांमुळे प्रकाशन क्षेत्रात क्रान्ति व प्रगती झाली आहे.
----------------------------------------------------------------------
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
संगणकामुळे जगभरातील प्रकाशन विश्वांत मोठी क्रान्ति व प्रगति झालेली आहे. पूर्वी प्रकाशनासाठी काय काय करावे लागत असे याचे उत्तर आहे -
- लेखन (लेखकाने)
- पुस्तकाच्या पानांचा आकार व लेआउट ठरवणे
- त्या बरहुकम खिळे जुळणी करणे
- प्रुफे तपासणे
- प्रुफे फायनल झाल्यावर खिळे जुळवल्या प्रमाणे मु्द्रण करणे
- त्यामधे चित्र असेल तर चित्रठसे वापरून मुद्रण करणे.
- ISBN ला रजिस्टर करणे
- मुखपृष्ठ तयार करणे
- बाइन्डिंग करणे
- प्रकाशन सोहळा करणे
- पुस्तकाचा खप वाढवण्यासाठी जाहिरात इ. करणे.
- पुस्तकालयांपर्यंत माहिती पोचवणे वगैरे
- कुणीतरी प्रकाशित पुस्तकांची यादी ठेवणे (उदा. ISBN)
- दुसरी आवृत्ति काढण्यासाठी संपूर्ण प्रक्रिया पुन्हा करावी लागे. त्यामधे पुन्हा नव्याने खिळे जुळणी करावी लागत असे.
संगणक आल्यावर यातले काय काय काम त्याच्याकडे गेले ते पाहू या.
- बहुतेक सर्व लेखक आता संगणकावरच लेखन करतात
- निदान प्रगत देशांत तरी नक्कीच.
- खिळे जुळणी या कामाची गरज शंभर टक्के संपली.
- संगणकावर टाइप केलेल्या लिखाणाला पेजमेकर किंवा तत्सम सॉफ्टवेअर वापरून थेटपणे पानांचा लेआऊट तयार होते.
- प्रुफ काढून तपासून झाल्यावर हव्या त्या नेमक्या दुरुस्त्या संगणकावर करणे खूप सोपे असते.
- दुरुस्त्या झाल्यानंतर ट्रेसिंग काढणे
- ट्रेसिंग वरून ऑफसेट पद्धतीने छपाई करणे.
- संगणकावरील टंकलेखन व दुरुस्त्या केलेला मजकूर सीडी वर काढून तो खूप काळ जपून ठेवता येतो.
- नवीन आवृत्ती काढतांना सीडी वरील मजकुरामधे फक्त आवश्यक तेवढ्याच सुधारणा करून पुरते, संपूर्ण टंकलेखन पुन्हा करावे लागत नाही.
- मुखपृष्ठ करणा-या चित्रकाराला संगणक वापरामुळे मुखपृष्ठ तयार करणे सोपे झाले.
- प्रकाशित झालेल्या पुस्तकाची माहिती वेबसाईटवर टाकल्याने जगभरात सर्व सर्च इंजिन्सकडे ती माहिती जाते. पुस्तकालये किंवा नव्या प्रकाशनांची माहिती देणा-या कित्येक वेबसाईट्स जगभर आहेत. त्यांच्याकडे आपोआप नोंद होते किंवा नोंद करणे सोपे जाते.
- ISBN चा रजिस्ट्रेशन नंबर संगणक वापरुन तयार होत असल्याने त्या कार्यालयांत संगणकीय नोंद रहाते.
- विशेषकरुन कोलकाता येथे राजा राममोहन रॉय लायब्ररी फाउंडेशन (RRRLF) या संस्थेमार्फत भारतातील सर्व पुस्तकांची नोंद ठेऊन ती पुस्तके सरकारी अनुदानातून ग्रंथालयांना पुरवण्याची योजना आहे, तेथील नोंदीचा फायदा होतो.
- संगणकावरुन पुस्तकाची मागणी नोंदवणे, किंमत अदा करणे असे व्यवहार सोपेपणाने होतात.
अशा प्रकारे संगणकांमुळे प्रकाशन क्षेत्रात क्रान्ति व प्रगती झाली आहे.
----------------------------------------------------------------------
Tuesday, September 1, 2009
भाग 29-- संगणक म्हणजे थोडेसे इलेक्ट्रॉनिक्स
भाग -29
संगणक म्हणजे थोडेसे इलेक्ट्रॉनिक्स
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
संगणकाला मेंदू असतो. इतर यंत्रांना नसतो, हे संगणकाच वैशिष्टय खरं! पण हा मेंदू येतो कुठून? माणसाला हा संगणकाचा मेंदू कसा बनवता आला?
याचे मर्म होते सेमीकण्डक्टरच्या शोधात. हे सेमीकण्डक्टर सिलीकॉन या धातूपासून तयार केले जातात. सिलीकॉनचे जगभर पसरलेले स्वरुप म्हणजे वाळू - जी सिलीकॉन डायऑक्साइड असते.
सिलिकॉनच्या अणु मधील शेवटच्या Orbit वर ४ इलेक्ट्रॉन फिरत असतात. स्टेबल ऑरबिट साठी आठ असावे लागतात. यामुळे शुद्ध सिलिकॉनचे दोन अणु एकत्र येऊन आपापले ४-४ इलेक्ट्रॉन शेअर करतात. अशा सिलिकॉनची एक पातळ चकती (हिला वेफर म्हणतात) विजेसाठी कुचालक असते, पण तिला कांही प्रमाणांत सुचालक करायला थोडेसे प्रयत्न पुरतात, म्हणून सिलिकॉनला सेमीकण्डक्टर म्हणतात. इतरही काही धातू सेमीकण्डक्टर आहेत.
याच प्रकारे बोरॉन धातुच्या अणूत शेवटच्या Orbit मध्ये ३ इलेक्ट्रॉन फिरतात, तर फॉस्फरस धातुच्या अणुमध्ये शेवटच्या Orbit मध्ये ५ इलेक्ट्रॉन फिरतात.
सिलीकॉनच्या पातळ चकतीमध्ये अत्यल्प अशुध्दीच्या स्वरूपात जर फॉस्फरसचे अणु असतील तर त्याच्या अणूच्या ऑरबिट मधले फक्त चारच इलेक्ट्रॉन सिलीकॉनच्या अणूबरोबर शेअर होतात पण पाचवा इलेक्ट्रॉन ऑरबिट सोडून भटकायला निघतो. तो सिलीकॉनच्या अणूतील एखाद्या इलेक्ट्रॉनला ढकलून देऊन त्याची जागा पटकावतो. हा खो मिळालेला इलेक्ट्रॉन दुस-या एखाद्या अणुच्या इलेक्ट्रॉनला धक्का देतो.
याप्रमाणे फॉस्फोरसकडून सिलीकॉन कडे असा एक अति सूक्ष्म इलेक्ट्रॉनचा प्रवाह निर्माण होतो. याला N डोपिंग म्हणतात, यातील विद्युत्-भार घेऊन जाणारा घटक इलेक्ट्रॉन हा ऋणात्मक असतो. याउलट सिलीकॉन-बोरॉन अशी जोडी घेतली तर त्याला पॉझिटिव्ह डोपिंग - P डोपिंग म्हणतात.
आता आपण PN junction केले तर ती जोडी एखाद्या डायोड (व्हाल्व्ह) प्रमाणे काम करते. चकतीच्या दोन बाजूंना इलेक्ट्रॉड बसवले, आणि छोट्या पेन्सिल सेलने वीज पुरवली तर विजेचा प्रवाह एकाच दिशेने जाऊ शकतो, दुस-या दिशेने अडतो. हा डायोड तर खरा पण अगदी छोट्या सेलवर चालणारा. यालाच जंक्शन डायोड असेही नांव आहे. डायोड म्हणजे जणू कांही वन-वे ट्रॅफिक राबवणारा पोलिसच.
आता PN जंक्शन ची एक चकती व NP जंक्शन ची दुसरी चकती असे एकत्र आणून त्यांचा वापर ट्रायोड प्रमाणे करता येतो. यांना NPN किंवा PNP अशा दोन्ही पद्धतीने जोडता येते. त्यांना अत्यल्प वीज पुरते. या आधी 1903 ते 1910 या काळांत वॅक्यूम ट्यूब आधारित डायोड व ट्रायोडचा शोध इलेक्ट्रॉनिक्सच्या जगांत अत्यंत महत्वाचा ठरला होता, किंबहुना तिथूनच इलेक्ट्रॉनिक्सची सुरूवात झाली होती. ट्रायोडच्या amplifier व oscillator या दोन प्रकारच्या कामांमुळेच कधीकाळी रेडियो ट्रान्समिशनचा आविष्कार होऊन ते शक्य झाले होते. पण त्यांना मोठी जागा व २१० व्होल्ट वीज पुरवठा लागत असे. तसेच त्यांचे काम ऍनालॉग (analog) पद्धतीने होत असे. १९६० च्या सुमारास सेमीकण्डक्टरचा शोध लागल्यावर आता छोट्या सेलवर चालणारे व अगदी लहान आकाराचे ट्रायोड करता येऊ लागले, त्यांना ट्रान्झिस्टर हे नांव पडले. संगीत आणि रेडियो ट्रान्समिशनच्या क्षेत्रांत सेमीकण्डक्टर ट्रायोड म्हणजे ट्रान्झिस्टर्सनी मोठी क्रांति आणली आहे, इतकी की रेडियो स्टेशन वरील कार्यक्रम ऐकण्यायाठी रेडियोच्या जागी जे नवीन उपकरण आलं त्याला पण ट्रान्झिस्टर हेच नांव पडले.
अशा सेमीकण्डक्टर ट्रायोडचा म्हणजे ट्रान्झिस्टरचा वापर ऍनालॉग पद्धतीने करून amplifier किंवा oscillator सर्किटमधे सुधारणा करण्याचे रेडियो व संगीत-प्रसारणाच्या जगांतले नवे-नवे वापर चालूच आहेत. यासाठी पीसीबी (Printed Circuit Board) वर वेगवेगळे ट्रान्झिस्टर जोडून सर्किट तयार करतात व त्याच्याकडून कित्येक कामे करून घेतात.
मात्र ते संगीताचे जग सोडून ट्रान्झिस्टरचा एक वेगळा वापर करता येतो, तो म्हणजे मुख्यतः digital पद्धतीने वापर करून इंटिग्रेटेड सर्किटची (आय् सी)ची निर्मिती. ट्रान्झिस्टरची निरनिराळ्या प्रकाराने जोडणी करून (कॉम्बिनेशन करून) गेट्स बनवतात. OR-NOR, AND-NAND, XOR - XNOR, व NOT अशी सात मुख्य गेटं आहेत. अशी गेटं म्हणजे इंटिग्रेटेड सर्किटचाच एक प्रकार. विविध गेटं निरनिराळ्या पद्धतीने जोडली की त्यांच्यामार्फत विशिष्ट कामे केली जातात.
याच्या पुढली पायरी म्हणजे मायक्रोप्रोसेसर. एकेकाळी लाखो व आता कोट्यावधी गेटं विशिष्ट पद्धतीने जोडून मायक्रोप्रोसेसर बनतो जो स्पीडमधे व कामांच्या विविधतेमधे आय.सी.पेक्षा हजारो गुणा भारी असतो. तंत्रज्ञान किती छोट्या आकारावर नेता येते याचेच हे उदाहरण. एकेका मायक्रोप्रोसेसरचे डिझाइन करायला लाखो डॉलर्सचा खर्च येतो. पण त्याच्याकडून कामंही तशीच अफाट केली जातात.
तर असे मायक्रोप्रोसेसर. हेच संगणकाचे मेंदू बनून आपली कामें करतात.
----------------------------------------------------------------------
संगणकाची इलेक्ट्रॉनिक भाषा व ग्रंथ-संग्रह (e-data storage)
जगांतील साडेसहा अब्ज लोकांपैकी दीड अब्ज लोक भारतीय भाषा बोलतात, लिहितात, संगणकावर लिहू इच्छितात. त्यांच्याकडे हजारो वर्षांपासूनचा साहित्याचा ठेवा आहे जो आपल्या सर्वांचा एकत्रित सांस्कृतिक वारसा आहे आणि जो संगणकावर एकात्म पद्धतीने जपून ठेवायला हवा. पण हे कसे होणार?
जगांत एकूण चार वर्णमाला आहेत –
1) ब्राह्मी व त्यांतून उद्भवलेल्या भारत, मलेशिया, थायलंड, इंडोनेशिया, तिबेट, श्रीलंका येथील मूळ भाषांच्या वर्णमाला
2) चायनीज, मंगोलियन, जपान व कोरियन भाषांची वर्णमाला
3) अरेबिक व फारसी भाषांची वर्णमाला
4) ग्रीकमधून उद्भवलेल्या किंवा त्या सदृश लॅटिन, रोमन, सिरीलीक इत्यादी यूरोपीय वर्णमाला.
संगणकावर टायपिंग करतांना मेनू-बारमधे view वर क्लिक करून जो सब-मेनू-बार उघडतो त्यांत character encoding वर गेल्यास आपल्याला जगभरांतील कित्येक वर्णमालांचे व भाषांचे पर्याय दिसतात -- अरेबिक, चीनी, कोरियन, व्हिएतनामी, हिब्रू, बाल्टिक, सिरिलिक, रशियन, ग्रीक.... पण एकही भारतीय भाषा तिथे सापडणार नाही. हा कुणाचा नाकर्तेपणा, तो कसा संपवणार?
पण त्या आधी संगणक जगांत इंग्रजी भाषा-विश्वाची प्रगती होण्यासाठी त्यांनी कांय कांय केले ते पाहू.
यासाठी संगणकाची इलेक्ट्रॉनिक भाषा, जिला मशीन-भाषा म्हणतात, ती काय असते व मानवी-भाषा आणि मशीन-भाषेत परस्पर आदानप्रदान होतांना कांय कांय तंत्र सांभाळावे लागते ते पाहूया. मशीन-भाषा म्हणजे द्वि-अंश पद्धतीची, जिथे मशीनला फक्त 0 व 1 हे दोनच संकेत कळतात, पण त्यांच्या आठ-बिट अक्षर-साखळ्यांच्या मदतीने इंग्रजीचे अख्खे भाषाविश्व व्यापता येते.
कॅरॅक्टर-कोड स्टॅण्डर्डायझेशन--
मी माझ्या मैत्रिणीला सांगितल की, माझ नांव लिहिण्यासाठी इंग्रजी मुळाक्षरातील बाराव, पाचव, पाचव, चौदाव आणि पहिलं अक्षर लिही, तर ती लिहू शकेल - LEENA. याच कारण की मुळाक्षरांच्या जागा ठरलेल्या आहेत.
संगणकात सुद्धा मुळाक्षरांची जागा अक्षर-साखळीच्या रूपांत ठरवावी लागेल. आठ-बिटच्या पद्धतीत मशीन-भाषेसाठी एकूण 256 अक्षर-साखळ्या मिळतात हे आपण पाहिल. यापैकी नेमकी कोणती साखळी कोणत्या मुळाक्षराला द्यायची हे ठरवून, ती सारणी संगणकाच्या प्रोसेसरला निर्देशरूपाने देऊन ठेवावी लागते. या सारणीला कॅरॅक्टर-कोड म्हणतात. दोन वेगळे तज्ज्ञ कदाचित वेगवेगळे कॅरॅक्टर-कोड वापरतील, पण मग त्या दोघांच्या संगणकाला एकमेकांची भाषा वाचताच येणार नाही. असा प्रकार सुरुवातीला कांही वर्ष झाला.
म्हणून मग ज्यांना दूरदृष्टी होती अशा कांही मंडळींनी एकत्र बसून खूप विचारपूर्वक ठरवल की इंग्रजीतील अक्षरांसाठी कॅरॅक्टर-कोड स्टॅण्डर्डाइझ करायचे. हे करतांना भाषाविद् तसेच संगणक शास्त्राचे जाणकार आणि ज्याला सतत संगणकावर काम करावं लागतं अशा सर्वांचे मत घेण्यांत आले. इंग्रजीसाठी ASCII स्टॅण्डर्डायझेशनची ही प्रक्रिया 1960 पासून सुरू झाली. त्यांनी A, B, C, D …. साठी जी मशीन-अक्षर-साखळी ठरवली तीच आता जगांतील यच्चयावत् संगणकांवर असणार. उदा A साठी 0100 0001. (यातील चार-चार बिटांच्या मधली जागा मी वाचनाच्या सोईसाठी टाकली आहे). त्यामुळे अक्षरांच्या मशीन-भाषेतील जागा पक्क्या झाल्या.
प्रगत संगणक व मोठ्या क्षमतेचे प्रोसेसर आल्यावर 1986 पासून जास्त प्रमाणबद्ध असे युनीकोड स्टॅण्डर्ड टप्प्याटप्प्याने विकसित होऊ लागले. त्यांत आधी आठ-बिट पण नंतर सोळा-बिट अक्षर-साखळी वापरायचे ठरले तेंव्हा एकूण 65536 जागा मिळाल्या. तरीही इंग्रजी मुळाक्षरांची ASCII स्टॅण्डर्ड मधे ठरलेली जागा बदलण्याचा प्रश्न उद्भवला नाही -- फक्त प्रत्येक अक्षराच्या जुन्या संकेतामागे 8 शून्य लावून टाकली. याप्रमाणे
आठ-बिट पध्दतीत
A हे अक्षर 0100 0001 व
a हे अक्षर 0110 0001
तर सोळा-बिट पध्दतीत
A हे अक्षर 0000 0000 0100 0001 व
a हे अक्षर 0000 0000 0110 0001 लिहिले गेले.
याप्रमाणे इंग्रजीतील अक्षरे तसेच सर्व विराम चिन्ह, इतर चिन्ह व आकडयांसाठी जी जी साखळी ठरली होती, त्यातील कोणालाही सोळा-बिटची करतांना कांहीच श्रम पडले नाहीत. जास्त अक्षर-चिह्ने लागणा-या इतरही पश्चिम युरोपीय भाषा उदा. फ्रेंच, जर्मन, स्वीडीश, व सिरीलिक वर्णमाला वापरणा-या पूर्व-यूरोपीय-रशियन इत्यादी भाषांचे युनीकोड संकेतही अशाच प्रकारे ठरले.
आकडयांचे वेगळे स्टेटस
इथे आकडयांच्या बाबतीत एक महत्वाचा मुद्दा उपस्थित होतो. भाषारूप आकडा म्हणजे तो लिहिल्यावर वळण कस दिसेल, पण गणितरूप आकडा म्हणजे गणितीय मूल्य कांय असेल. या दोन गोष्टी संगणकाला वेगळया सांगाव्या लागतात. वर्ड या सॉफ्टवेअरला गणितीय मूल्य कळत नाही. पण एक्सेलला कळते. म्हणूनच सॉर्टिंग, ग्राफ, गणितं, फार्म्युला, चार्ट इत्यादी साठी एक्सेल प्रोग्राममधे भाषारूप आकड्याचे गणिती मूल्य ओळखणारा एक सब-प्रोग्राम असावा लागतो. तसा तो असतो म्हणूनच एक्सेलमधील सारणीला मागे मी बुध्दिमान सारणी असे विशेषण लावले.
2 या आकडयाच्या भाषारूपासाठी खालील साखळी ठरलेली आहे.
0011 0010
पण 2 हा आकडा गणिती मूल्याच्या रुपात लिहायचा असेल तर संगणक त्याला
0000 0010
असे लिहून गणितं करतो. (यातील चार-चार बिटांच्या मधली जागा मी वाचनाच्या सोईसाठी टाकली आहे)
आपण 2 गुणिले 4 हे गणित दिल्यावर उत्तरापोटी येणारा आकडा आठ. संगणकाने गणित करतांना त्याला हा आकडा
0000 1000
असा दिसतो. संगणक त्याला आधी भाषेच्या रूपांत स्वत:च्या पाटीवर (रॅम वर) लिहून घेतो --
0011 1000
व नंतर एका वेगळया सूचनेला अनुसरुन आपल्याला पडद्यावर 8 या वळणात लिहून दाखवतो.
याच प्रमाणे 3 x 9 = 27 हे गणित करतांना गणिती भाषेतील उत्तर 0001 1011 असे दिसते, तरी त्यांत दोन अंक असून पडद्यावर लिहिण्यासाठी त्यांपैकी एकाला भाषारूपाने 0011 0010 (म्हणजे 2) व दुस-याला भाषारूपाने 0011 0111 (म्हणजे 7) लिहायचे आहे हे ही संगणकाला कळते.
या उदाहरणावरून प्रत्येक अंक किंवा अक्षराला संगणकाकडील 256 प्रकारच्या साखळ्यांपैकी एक निश्चित साखळी बहाल करणे व तीच निश्चित जागा जगांतील सर्व प्रोग्रामर्सनी वापरणे किती गरजेचे आहे हे दिसून येते.
अक्षरलेखनविधी
इथे पुन्हा एकदा अक्षरलेखनविधीची उजळणी करू या. साध्या पाटी-पेन्सिलने लिहायचे असेल तर आपण मनांत A या अक्षराचा विचार केल्याबरोबर आपल्या डोळ्यासमोर एक वळण उभं रहातं आणि तेच पाटीवर गिरवून आपण ते अक्षर उमटवतो. टंकयंत्र आले तेंव्हा आपण अक्षराच्या वळणासोबत टंकयंत्राच्या कळपाटीवर त्या अक्षराची काडी कुठे आहे हा ही विचार करायला शिकलो. थोडक्यांत दृश्य-वळण तेच राहिले तरी निर्देश-तंत्र बदलले आणि आपण या दोघांचा फारकतीने विचार करायला शिकलो.
संगणक आल्यावर दृश्य-वळण म्हणजे संगणकाच्या पडद्यावर दिसणारा फॉण्ट, व निर्देश-तंत्र म्हणजे संगणकाला ते अक्षर सांगण्यासाठी कळपाटीवर कोणती कळ दाबायची या दोन बाबींखेरीज संगणकाच्या स्वतःच्या सोईचे संग्रह-तंत्र म्हणजे प्रोसेसरला समजणारी मशीनी अक्षर-साखळी म्हणजेच कॅरॅक्टर-कोड, अशी तिसरी बाब आवश्यक ठरली. संगणकासाठी आज्ञावली (सॉफ्टवेअर) बनवताना तसेच स्टॅण्डर्डायझेशन करतांना या तीनही बाबीचा प्रत्येकी वेगळा विचार करावा लागतो.
यातील कॅरॅक्टर-कोडिंग म्हणजे कुठल्या अक्षरासाठी कुठली अक्षऱ-साखळी ते ठरवणे. संगणकाच्या आत डाटा-स्टोरेजसाठी असे एखादे कोड वापरावे लागते. त्याचे स्टॅण्डर्डायझेशन करून ASCII व युनिकोड असे दोन स्टॅण्डर्ड इंग्रजी भाषेसाठी ठरले.
कळपाटीच्या स्टॅण्डर्डायझेशनमधे कुठल्या अक्षरासाठी कुठली कळ वापरायची ते ठरते. इंग्रजीसाठी querty हा स्टॅण्डर्ड अनुक्रम जास्त प्रचलित असला तरी, इतरही स्टॅण्डर्ड अनुक्रम चलनांत आहेत.
दृश्य-वळणाच्या स्टॅण्डर्डायझेशनमधे अक्षराचे वळण (फॉण्ट किंवा वर्णाकृती) कसे दिसेल व प्रिंटरवर कसे उमटेल ते ठरते. इंग्रजीतील फॉण्टसेट एरियल, ताहोमा, टाईम्स न्यू रोमन इत्यादी दृश्य-वळणाची उदाहरणे आहेत.
कळपाटीवर टंकनाचे काम सुरू करतानाच आधी सांगून टाकायचे की अक्षराचे वळण अमुक भाषेत, अमुक स्टॅण्डर्ड फॉण्ट मधे, अमुक आकारांत व अमुक रंगांत पाहिजे. ते निर्देशही संगणक जपून ठेवतो, व आपण टाईप केलेले गद्य त्याला समजणा-या मशीन-भाषेत साठवून ठेवतो.
संगणकावर अरेबिक किंवा चीनी वर्णमाला आणतांना देखील या तीन प्रकारांचे स्टॅण्डर्डायझेशन व्हायला हवे, ते अरेबिकसाठी अरब देशांनी व चीनीसाठी चीन-जपान-कोरियाने राजकीय हेवेदावे बाजूला ठेऊन, एकत्र बसून केले.
गोंधळी भारतीय
मराठीसाठी देखील या तीन प्रकारांचे स्टॅण्डर्डायझेशन व्हायला हवे. यासाठी गेल्या 20-25 वर्षांत कांही प्रयत्न झालेच नाहीत कां? याचे उत्तर आहे- झाले, पण आठ-संकेतांच्या अक्षर-साखळीवर थांबून, विस्कळीत स्वरूपाचे, बाजार जिंकण्याच्या स्पर्धेपोटी अक्षराची मशीन-भाषेतील जागा म्हणजे कॅरॅक्टर-कोड स्टॅण्डर्डायझ न करता-- किंबहुना त्यासाठी लागणारा परस्परसंवाद पूर्णतः टाळून, आणि यामुळे आपल्याच भाषांचे किती अतोनात नुकसान होते आहे याचे कुठलेही भान न ठेवता झाले. म्हणूनच ते समुपयुक्त किंवा पूर्णत्वाला आले नाहीत. याला कोण जबाबदार असे विचारल्यास "मी नाही हाँ," म्हणणारे सगळेच निघतील पण "मी जिद्दीने हे पूर्ण करून घेईन" असं म्हणणारे कुणीच नाहीत.
हे प्रयत्न कुठे कमी पडले ते थोडक्यांत समजावून घेऊया.
आठ-बिटांच्या काळांतच 1988 मधे भारत सरकारचा इलेक्ट्रॉनिक्स विभाग व त्यांचीच सी-डॅक कंपनी तसेच BIS (Bureau of Indian Standards ) यांनी भारतीय अक्षर-साखळींसाठी ISCII हे स्टॅण्डर्ड ठरवण्याची कमिटी स्थापन केली. संस्कृत वर्णमाला ध्वनी-संकेतांवर आधारित आहे व इतर सर्व लिप्यानाही तोच पाया आहे. या तथ्याचा उपयोग करून सर्व भारतीय लिप्यांसाठी एकच असे उपयुक्त कोड तयार झाले. यामुळे क, ख, ग.. या प्रत्येक वर्णाक्षराची आठ-बिटची अक्षर-साखळी एकच राहिली, मग लिपी मराठी असो की बंगाली, की मल्याळी. शिवाय मुळाक्षरांच्या क्रमाचेच व शिकायला खूप सोपे असे इन्स्क्रिप्ट की-बोर्ड-डिझाइन आले. प्रयोगादाखल रेल्वेच्या डब्यावरील रिझर्वेशन चार्टचा एकच मजकूर सर्व भारतीय लिप्यांमधे देऊन हे सोपे व चांगले असल्याचे दाखवून दिले. होते. BIS (Bureau of Indian Standards ) ने 1991 मधे हे प्रयत्नपूर्वक आखलेले स्टॅण्डर्ड मान्य करून त्याला IS 13194:1991 हा क्रमांक दिला.
पण या आरंभिक उत्तम कामानंतर सी-डॅकचे धोरण बदलले. 1988-95 या आरंभिक काळांत मराठी अक्षर-टंकनासाठी सॉफ्टवेअर तयार करणा-या कित्येक कंपन्या निघाल्या. त्यांनी निर्देश-तंत्र, दृश्य-वळण आणि सोर्सकोड या प्रत्येकाबाबत कांय केले ते पाहू.
टप्पा -1 -- निर्देश-तंत्र -- कळपाटीची कोणती कळ दाबल्याने कोणते अक्षर उमटेल तो वर्ण-अनुक्रम ठरवणे. या कामासाठी गोदरेज टाइप-राइटरचा अनुक्रम सर्वपरिचित असल्याने सर्व कंपन्यांनी तोच अनुक्रम कायम ठेवला. सीडॅकने त्यासोबत इन्सक्रिप्ट व फोनेटिक हे दोन जादा अनुक्रम पण बसवले आणि फक्त एक कळ दाबून संगणकावर अनुक्रम निवडीची सोय केली. या कामामधे मोहन तांबे या संगणक तज्ज्ञाचा मोठा वाटा होता. या कौतुकास्पद कामामुळे गोदरेज अनुक्रम टप्प्याटप्प्याने काढून इन्स्क्रिप्ट अनुक्रम आणण्याचा मार्ग सोपा झाला. ज्यांना टंकयंत्राची सवय होती त्यांचाही खोळंबा नको पण नवीन शिकणारा सोपेपणाने शिकावा असा हेतू होता.
इन्स्क्रिप्टमुळे तमाम भारतीय भाषांची एकरूपता वापरांत आणता आली. मी स्वतः लहान मुलांसाठी हिन्दीत लिहिलेले कित्येक धडे व संस्कृत श्लोक माझ्या आसामी मित्रांनी भाषा न बदलता फक्त आसामी लिपीत करून घेतले आहेत व आसामी मुलांना हिन्दी व संस्कृत शिकवण्यासाठी त्यांचा उपयोग केलेला आहे.
टप्पा -3 -- दृश्य-वळण-- अक्षरांच्या वर्णाकृतींचे वेगवेगळे चित्ररूप वळण डिझाइन करणे. हा कॅलिग्राफीसारखाच प्रकार आहे. हे कलात्मक व वेगळया कौशल्याचे, बहुधा चित्रकराचे काम असते आणि त्याचा खर्च मोठा असतो. भारतीय भाषांच्या वळणांसाठी मुंबईच्या जे.जे स्कूल ऑफ आर्ट्सचे, खास करून रा.कृ. जोशी या तज्ज्ञाचे खूप मोठे योगदान आहे.
सध्या ढोबळ मानाने श्री मालिकेतील 30 वर्णाकृतिसंच (फॉण्टसेट), कृतिदेव मालिकेतील 20 व सरकारी सीडॅक कंपनीचे जिस्ट, आयलीप व टीडीआयएल या तीन मालिकेतील 50 असे सुमारे शंभर वर्णाकृतिसंच आपल्याला एका मराठी भाषेसाठी दिसतात. अशा वेगवेगळ्या फॉण्ट मुळे प्रकाशनांत आवश्यक असलेले फॉण्ट-वैविध्याचे सौंदर्य मिळते तसेच फॉण्ट-फटीग (एकच एक फॉण्ट वापरून कंटाळा येणे) टाळला जातो. संगणकाच्या फॉण्टबँकमधे हे संच ठेवलेले असतात. आपण टंकनकाम सुरू करतांना आपला फॉण्ट, त्याचा रंग, आकार इत्यादी निवडायचे, मधेच वाटेल तिथे बदलायचे असे करता येते.
मधला टप्पा – कॅरॅक्टर-कोड – सगळा गोंधळ इथे झाला. आठ-बिट वापरून मिळालेल्या 256 साखळयांपैकी नेमकी कोणती साखळी कोणत्या अक्षराला याबाबत 1991 मधे ISCII स्टॅण्डर्ड ठरवले गेले तरी वापरले गेले नाही. प्रत्येक कंपनीने स्वतःचा गुप्त कोड बनवला. कळपाटीवरचा अक्षर अनुक्रम जरी सारखा ठेवला तरी प्रोसेसरच्या पाटीवर (RAM वर) उमटणारी मशीन-साखळी वेगळी ठेवली. या मशीन-साखळीचाच वापर करून प्रोसेसर काम करतो आणि संग्राहकांत साठवतांना पण हाच कॅरॅक्टर-कोड वापरतो. तोच "टॉप बिझिनेस सिक्रेट" या सदराखाली ठेवला. हे करताना कारण मात्र असे दिले की सर्व भारतीय भाषा पूर्णत्वाने लिहिता येण्यासाठी २५६ संकेतचिह्न अपुरी आहेत. म्हणून आमच्या ग्राहकांच्या गरजेनुसार आम्ही स्वतःचे वेगळे कोड करून वापरू. मुख्य म्हणजे केंद्र सरकारची कंपनी असूनही सी-डॅक पण त्या स्पर्धेत उतरली. त्यांनीही स्वतः केलेले स्टॅण्डर्ड कोड न वापरता वेगळे, टॉपसीक्रेट कोड वापरले.
भारतीय भाषांमधे व्यंजनाला स्वर जुळवणे व व्यंजनाला व्यंजन जुळवून जोडाक्षर तयार करणे या जोडणींच्या प्रकारासाठी आपल्याला एक जादा स्टॅण्डर्ड लागणार.यासाटी सी-डॅकने ISFOC हे सॉफ्टवेअर तयार केले पण ते खुले करून त्यालाच स्टॅण्डर्ड ठरवून सर्वांना वापरू देण्याऐवजी व्यापारासाटी त्यालाही गुप्त ठेवले आहे.
अशा प्रकारे बाजाराच्या स्पर्धेत भाषेची समृद्धी गौण ठरली.
या सर्व सॉफ्टवेअर्सची किंमतही भरमसाठ म्हणजे रू.15000 च्या पुढे ठेवली.
याचे तीन तोटे झाले.
1) इतके महागडे सॉफटवेअर निव्वळ भाषाप्रेमापोटी घ्यावे असे सामान्य माणसाला कसे वाटणार किंवा कसे परवडणार? याचवेळी इंग्रजी लेखनाचे सॉफ्टवेअर संगणकाचा घटक म्हणून फुकट किंवा अत्यल्प किंमतीत मिळत असे.
2) शिवाय मराठी भाषेच्या प्रेमापोटी इतके महागडे सॉफटवेअर घेऊनही जे लिहिले ते दुस-या संगणकावर देखील तेच महागडे सॉफटवेअर नसेल वाचता तर येत नाही. आपल्या संगणकावरील अक्षरे तिथे चौकोन, चिन्ह, असे कांहीतरी junk (जंक) रूपांत दिसतात
स्टॅण्डर्ड कोड वापरले तर ते सर्वांना सारखेच असते. ती सक्ती करायला हवी होती. नॉनस्टॅण्डर्ड कोड वापरले तर निदान ते सर्वांना खुले करण्याची सक्ती हवी होती. दोन्ही न केल्यामुळे संगणकीय मजकुराच्या देवाण-घेवाणीत कधीच एकरूपता आली नाही. प्रत्येक सॉफ्टवेअर कंपनीने आपल्याला पाहिजे त्याप्रमाणे अक्षर-आखणी केल्याने श्री, कृतिदेव, व सीडॅक यांच्या एका सिरीजची अक्षरे दुसरीकडे वाचता येत नाहीत. "या हृदयीचे त्या हृदयी घातले" हा ज्ञानेश्वरांचा वारसा सांगणा-या मराठीत "या हृदयीचे त्या हृदयी कळोच नये" असा प्रकार झाला.
3) 1995 साली ईमेल आले त्यावरही हे मराठी लेखन पाठवणे अशक्य झाले, तिथेही ते जंक दिसू लागले.
या समस्येपुढे सामान्य माणसाने हात टेकले. आडवळणाने मार्ग काढता काढता प्रकाशकांचे हाल झाले. हा गोंधळ आजही कायम आहे.
संगणकासाठी इंग्रजी यायलाच हवी हा भ्रम सामान्य माणसाच्या मनांत निर्माण झाला व दृढ होत गेला त्याचे हे कारण आहे.
खरेतर 1988-95 या काळांत विण्डोज सारखी प्रगत ऑपरेटिंग सिस्टम किंवा ईमेल अजून आलेले नव्हते. तरीही भारतीयांनी 256 अक्षर-साखळ्यामधे आपल्या भाषा कशाबशा बसवल्या. त्यांत दहा ते पंघरा टक्के कमतरता राहिली असेल पण संगणक व्यवहार चालू होऊन मोठी झेप घेता आली. ISCII standard व इन्स्क्रिप्ट-अनुक्रम या दोन मोठ्या उपलब्धी होत्या. इतर टंक कंपन्यांनी केलेले कामही उपलब्धीच होती. कारण त्यांच्यामुळे भारतांतील संगणक-साक्षरता इतर देशांच्या तुलनेत जास्त वाढत होती. मात्र आपापले कोड गौप्य आणि महाग ठेवण्याचा दुराग्रह वाढतच राहीला तो या सर्व उपलब्धींवर पाणी ओतत होता. सर्वस्पर्शी काम होण्याएवजी एकाने केलेल्या कामाचा उपयोग दुस-याला होत नव्हता, उलट त्याला कां म्हणून उपयोग करू द्यायचा अशी वृत्ती होती. सर्वांचे कॅरॅक्टर-कोड एकच असते तर सामान्य माणसाला उपयोग झाला असताच शिवाय तेच कोड ऑपरेटिंग सिस्टमचा हिस्सा बनून मिळावा असा आग्रह मायक्रोसॉफ्टकडे संगठित रीत्या करता आला असता. त्या ऐवजी भारतीयांना दूरगामी चिंतन करता येत नाही, तसेच आपल्या भाषांसाठी भारतीय ठाम नाहीत हेच चित्र उभे रहात होते.
किमानपक्षी सी-डॅकचा एखादा वर्णाकृतीसंच ग्राहकाला अत्यल्प दरांत देता आला असता, तेही करायचे केंद्र सरकारला जमले नाही. म्हणूनच जनतेच्या कोट्यावधी रुपयांच्या बजेटवर चाललेली, व सर्व प्रकारची गौरवास्पद तांत्रिक क्षमता असलेली, पन्नास-एक फॉण्ट विकसित केलेली सी-डॅक सर्वसामान्यांच्या संगणक सुविधेसाठी काहीही करत नाही आणि एकप्रकारे आपल्या भाषांना मागे ढकलत आहे असे चित्र दिसत राहीले.
टप्पा - 4 – आता युनीकोडमधला घोळ पाहू या.
1995 च्या पुढे जागतिक पातळीवर 65536 संकेतचिह्न वापरणारे युनिकोड स्टॅण्डर्ड टप्प्याटप्प्याने विकसित होऊ लागले, त्यावर अरेबिक व चीनीसकट इतर भाषांनी आपल्या अक्षर-साखळ्यांचे प्रमाणीकरण करून घेतले. त्या त्या भाषाचे सॉफ्टवेअर करणा-यांवर ते ते स्टॅण्डर्ढ वापरणे बंधनकारक ठरवले. त्यांच्यात संगणक कामांची सुसूत्रता व देवाणघेवाण वेगाने वाढू लागली.
अशा वेळी भारतीयांनी देखील उपलब्घ झालेल्या जास्त संकेतचिह्नांचा उपयोग करून ISCII मधे पूर्णता आणणे व युनीकोड कन्सॉर्शियमसमोर तेच विचारार्थ ठेवणे हा चांगला मार्ग होता. भारतीयांनी मात्र कित्येक घोळ चालू ठेऊन तसे होऊ दिले नाही. सर्व सॉफ्टवेअर विक्रेते पूर्वीप्रमाणेच आठ-बिट साखळ्यांच्या गुप्त व नॉन- स्टॅण्डर्ड कोडचीच विक्री करत राहिले. त्यामुळे त्यांच्यामधे आजही गद्यसंकलनाची एकात्मता आली नाही, तसेच ई-मेल, इंटरनेट, वेबसाईट या वेब-आधारित बाबींमधे भारतीय लिप्या अडखळत राहिल्या. 1988-95 या काळांत मिळालेला पुढाकार मागे पडून व सुरुवातीला संगणक-साक्षरतेबाबत इतरांच्या पुढे राहूनही आता आपण सातत्याने मागे पडत चाललो आहोत.
यावर उपाय काढतो म्हणत जागतिक युनीकोड कन्सॉर्शियमने भारतीय भाषांसाठी जे स्टॅण्डर्ड करायला घेतले त्यामधे ई-मेल इत्यादी वेब-आधारित सोई निर्माण केल्या पण भाषांची ध्वन्यात्मक एकात्मता पुसून टाकली गेली. त्यांनी एकूण सर्व भारतीय भाषांसाठी एकत्रितपणे 65536 संकेतचिन्हे असा हिशोब न करता निरनिराळ्या भाषांसाठी निरनिराळे संच (chunk) असा हिशोब केला. आता क हे अक्षर तेच असेल पण त्याची सोळा-बिटची अक्षऱ-साखळी मराठीसाठी वेगळी, बंगालीसाठी वेगळी आणि, मल्याळीसाठी अजून वेगळी. भारतीय लिप्यांची एकात्मता न जपल्याने आता मी मराठीत लिहिलेली सामग्री इतर लिप्यांमधे तत्काळ बदलायची सोय संपली. आता त्यासाठी वेगळे खास प्रयत्न करावे लागणार. तसेच एखादे जुने वाङ्मय बंगाली लिपीत महाजालावर असेल तर ते शोधण्याचे आदेश मराठी लिपीत दिल्यावर संगणकांच्या सर्च-इंजिनला ते ओळखता येणार नाही. अशा रितीने भारतीय साहित्याची एकात्मता जिच्या आधाराने आपला सांस्कृतिक वाङ्मयीन वारसा हजारो वर्ष टिकला -- तीच झपाट्याने हरवत जाणार. याला आपले वैज्ञानिक आडवळणाचे उपाय शोधत आहेत, मात्र असले “भारत-तोडो” स्टॅण्डर्ड न वापरता आम्ही वेगळे एकात्मिक स्टॅण्डर्ड बनवून देतो असं ते सांगू शकलेले नाहीत.
सामान्य संगणक-ग्राहकाला हे घोळ माहीत नाहीत पण आज तरी आपले काम महाजालावर टाकायचे असेल तर युनीकोड-मराठी एवढाच पर्याय आहे.
टप्पा - 5 – 1998च्या दरम्यान युनीकोड वापरणारी एक नवी लिनक्स ऑपरेटिंग सिस्टम पुढे आली. त्यांची कामाची धाटणी वेगळी होती. संगणकाचे जे जे तंत्र सोपे व कल्पकतेला वाव देणारे आहे, ते उचला व सर्वांना माहीत करून देऊन फुकट वापरू द्या, म्हणजे वापरकर्त्यांच्या कल्पकतेचा फायदा सर्वांना मिळेल असे तत्वज्ञान त्यांनी रुळवले. यासाठी लिनक्स सिस्टम फ्री डाउनलोड करता येते. त्यामधे कित्येक सोई आहेत ज्या वापरून आपण काही नवीन सुविधा निर्माण करू शकतो, ज्या लगेच इतरांना उपलब्ध होतात. इन्सक्रिप्ट की-लेआउट सोपा आणि सर्व भारतीय भाषांसाठी सारखाच - मग लिनक्स सिस्टम मधे तोच वापरायचा असे त्यांनी ठरवून टाकले. युनीकोडमुळे कॅरॅक्टर-कोड खुले झालेलेच होते. लिनक्समधील सोई वापरून उत्याही लोकांनी लिनक्सवर चालणारे कामचलाऊ मराठी फॉण्ट बनवले व वापरले. ते इंटरनेटवर चालतात.
त्यांच्या अशा युक्तिमुळे लीनक्सच्या तुलनेत भारतीय बाजारपेठ हातची जाईल हे समजल्यावर मायक्रोसॉफ्टने सी-डॅकच्या मदतीने 2007 मधे मराठीसाठी मंगल हा एकमेव युनीकोड फॉण्ट तयार करून घेतला. हा युनीकोड आधारित असल्याने जगभरा चालणारा व इन्सक्रिप्ट ले-आउट असल्याने शिकायला सोपा आहे. याचप्रमाणे प्रत्येक भारतीय लिपीसाटी एक असे युनीकोड फॉण्ट करून घेतले. नवीन संगणकांच्या विण्डोज ऑपरेटिंग सिस्टममधे ते टाकणे बिनखर्चाचे आहे. पण ते मराठी गि-हाइकाला आग्रह धरला तरच उपलब्ध होतात. बाय डिफॉल्ट, सहजपणे होत नाहीत. यासाठी गि-हाइकानेच जागरूक राहिले पाहिजे.
शिवाय मंगलमधे लिहिलेली सामग्री इतर भारतीय लिपीच्या युनीकोड आधारित फॉण्टमधे टाकता येईल का -- मुळीच नाही. उदा. युनीकोड गुजरातीसाठी श्रुती फॉण्ट आहे पण मंगल वापरून लिहिलेल्या मराठीचे श्रुतीमधे लिप्यंतर करता येत नाही. याचे समाधान हवे असेल तर भारतीयांनीच आग्रह धरून युनीकोडमधे बदल करून घ्यायला हवा.
टप्पा - 6- आपल्या संगणक तंत्रज्ञांनी दुर्लक्ष केले असले तरी शेवटी त्यांच्याकडूनच आपल्याला पुढचे काम करुन घ्यायचे आहे. भारतीय वर्णमालेत मुळाक्षरे जरी कमी वाटत असली (16 स्वर, 36 व्यंजन) तरी जोडाक्षरे व जोडाक्षरे लिहितांना त्यांना जोडण्याच्या पध्दतींमध्ये विविधता आहे. आठ-बिटच्या 256 साखळयांमधे ते कसेबसे कोंबून व कांही वळणं गाळून बसवता आले. पण ख-या अर्थाने भारतीय लिपि संगणकाच्या मशीन-भाषेत बसवायच्या तर सोळा-बिट प्रणालीच्या 65536 साखळयांमधून ठरावीक जागा प्रमाणबद्ध कराव्या लागतील.
ते करतांना अक्षरे, जोडाक्षरे, वेलांटीची पद्धत, वेदकालीन लिपितील खास खास उच्चार चिह्ने - ज्यावर उदात्त, अनुदात्त स्वर ठरतात - किंवा भारतीय संगीत लिहिण्यासाठी लागणारी चिन्हे, या सर्वांचा विचार करुन हे काम केले पाहिजे. त्या जोडीला सिंहली, (श्रीलंकेची भाषा) नेपाळी, तिबेटी, थाई, इंडोनेशियन, मलेशियन अशा त्या भाषांना संस्क़ृतचीच वर्णमाला वापरतात-- त्यांच्यासाठी लागणा-या जादा संकेत-चिन्हांचाही विचार करावा लागेल.
यासाठी 256 खण गुणे 256 खण असा एक मोठा चौकोन आखून त्यातील कोणत्या खणांत कोणती अक्षरे बसवून चालेल, कांय काळजी घ्यावी, इत्यादी चर्चा घडवून आणावी लागेल. त्याचप्रमाणे वेगवेगळ्या लिपी असूनही एका अक्षराची एकच जागा असेल, थोडक्यांत ध्वनी-संकेतांप्रमाणे असेल हे ही पाहिले पाहिजे. जसे इंग्रजीपेक्षा स्वीडिश भाषेतील अक्षरे जास्त असूनही दोन्हीं भाषांतील समान अक्षरांना एकच कोड आहे, तसेच झाले पाहिजे. यासाठी भाषाविद् आणि मराठी अस्मितेचे भान असणा-यांनी पुढाकार घ्यायला हवा.
एकूण काय तर सध्या असलेले भारतीय फॉण्टसेट्सचे कोड खुले करावे, सी-डॅक कडील युनीकोड फॉण्ट्स लिनक्स किंवा मायक्रोसॉफ्ट सारख्या कंपन्यांना फुकट देऊन त्यांच्या ऑपरेटिंग सिस्टम मधे टाकावेत यासाठी केंद्र सरकारने त्यांच्यासोबत चर्चा करावी असे छोटे टप्पे आणि युनीकोड प्रणालीच्या 65536 प्रकारच्या साखळयांमधून प्रत्येक भारतीय अक्षराची एकच जागा पक्की करून सर्व भारतीय लिप्यांची एकात्मता टिकून राहील असे नवे प्रमाणक ठरविण्याचा मोठा टप्पा आपल्याला अजून गाठायचा आहे.
संगणकावर इंग्रजी टंकन व्यवस्था जशी सहज आणि आपोआप येते तशी महाराष्ट्रात मराठी इनस्क्रिप्टही बाय डिफॉल्ट यावी, तसेच भारतीयांनी विकसित केलेले सर्व युनीकोड फॉण्ट्स ऑपरेटींग सिस्टम बरोबरच यावे असा आग्रह धरला तर लॉजिस्टीकचा केवढातरी प्रश्न सुटेल. मग सामान्य वापरकर्त्याला कोणतेही गद्यलेखन सॉफ्टवेअर विकत घेण्याची गरज उरणार नाही.
-------------------------------------------------------------------------------------
नोंदीसाठी नोंद घ्यायला हरकत नाही की 1993-97 या काळांत सी-डॅकने त्यांच्या संकेतस्थळावरून फक्त एका पानापुरते लीपलाईट हे सॉफ्टवेअर सर्व भारतीय लिपींसाठी फ्री-डाउनलोड उपलब्ध केले होते. इन्सक्रिप्ट आधारित असल्याने ते सोपे होते व त्यामुळे बरेच काम होत होते. नंतर ती सोय काढून घेतली त्या ऐवजी इंग्रजी माध्यमातून फोनेटिकचा वापर करून लिहिल्यावर पडद्यावर मराठीत मजकूर दिसेल असे एक सॉफ्टवेअर फुकट पुरवले. "तुमची कोणतीही भारतीय भाषा असो, इंग्रजीत टायपिंग करा, पडद्यावर तुमच्या लिपीत दिसेल" असे ते सॉफ्टवेअर आहे. त्यामुळे "आपली लिपी हवीच कशाला ? आहे सोय तर इंग्रजी टायपिंग वापरा की" असाही एक मतप्रवाह सुरू झाला आहे. त्यामुळे पुढील दहा वर्षांत आपल्या भारतीय लिप्या संगणकावरून हरवण्याचा धोका निर्माण झाला आहे.
नुकतेच (2009) महाराष्ट्र शासनाच्या आग्रहावरून सी-डॅकने पुन्हा एकदा त्यांच्या साइटवरून लीपलाईटची फ्री-डाउनलोड सोय फक्त मराठीपुरती उपलब्ध केली आहे. इन्स्क्रिप्ट येते त्यांना हा बरा पर्याय आहे. परंतू ही बातमी त्यांच्या संकेतस्थळाच्या मुख्य पानावर ठेवलेली नाही तसेच ही सोय गॅरंटीने कधीपर्यंत राहील आणि इतर भारतीय भाषांसाठी कां नाही हे प्रश्न उरतातच.
आपण गेली वीसेक वर्ष इतर फॉण्ट मधे लिहिलेले सर्व गद्य मंगल मधे बदलू शकतो. यासाठी टीबीआयएल, प्रखर आसे कांही कनव्हर्टर्स तयार झाले आहेत. सबब ज्यांनी आतापर्यंत इतर सॉफ्टवेअर वापरून हजारो पाने लिहून काढली आहेत ती युनीकोड मधे बदलून घेण्याचा कार्यक्रम हाती घ्यावा जेणेकरून ती माहिती महाजालावर टाकता येईल व इतरांना तिथूनच वाचता येईल. सध्या कित्येक मंडळी आपले साहित्य pdf करून महाजालावर टाकत आहेत. हे चांगले आहे पण पुरेसे नाही कारण सर्च इंजिनला ते शोधता येत नाही.
कनव्हर्टर्स तयार झाले याचाच अर्थ की आता कुणाचेही कोड ख-या अर्थाने गुप्त राहिलेले नाहीत, तरीही त्यांना "खुले" आसे जाहीर करावे लागेल तरच ते शंभरएक फॉण्ट इतरांना अनिर्बंध वापरता येतील व पुढील प्रोग्राम आणि आविष्कारासाठी उपयोगी पडतील. तसेच इथून पुढे कुठलेही नवे फॉण्ट विकसित करतांना ते स्टॅण्डर्ड व खुले असावे. हे उपाय वापरले तर भारतीय वाङ्मयाची झेप तत्काळ कितीतरी पटींनी वाढेल.
भारतीयता जपू पहाणा-या सर्वच भाषाप्रेमींनी या विविध मुद्द्यांवर जागरूकता दाखवून ही आव्हानं पेलायला हवीत.
--------------------------------------------------------------------------------
इंग्रजीऐवजी स्वतःची मातृभाषा वापरल्याने प्रगती होते का याच्या उत्तरासाठी ही आकडेवारी पहा --
2004 साक्षरता इंग्रजी-साक्षरता संगणक-साक्षरता
भारत 52 25 09
चीन 88 11 53
त्यांची संगणक-साक्षरता इंग्रजीसाठी अडून राहिली नाही.
======================================================================
संगणक म्हणजे थोडेसे इलेक्ट्रॉनिक्स
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
संगणकाला मेंदू असतो. इतर यंत्रांना नसतो, हे संगणकाच वैशिष्टय खरं! पण हा मेंदू येतो कुठून? माणसाला हा संगणकाचा मेंदू कसा बनवता आला?
याचे मर्म होते सेमीकण्डक्टरच्या शोधात. हे सेमीकण्डक्टर सिलीकॉन या धातूपासून तयार केले जातात. सिलीकॉनचे जगभर पसरलेले स्वरुप म्हणजे वाळू - जी सिलीकॉन डायऑक्साइड असते.
सिलिकॉनच्या अणु मधील शेवटच्या Orbit वर ४ इलेक्ट्रॉन फिरत असतात. स्टेबल ऑरबिट साठी आठ असावे लागतात. यामुळे शुद्ध सिलिकॉनचे दोन अणु एकत्र येऊन आपापले ४-४ इलेक्ट्रॉन शेअर करतात. अशा सिलिकॉनची एक पातळ चकती (हिला वेफर म्हणतात) विजेसाठी कुचालक असते, पण तिला कांही प्रमाणांत सुचालक करायला थोडेसे प्रयत्न पुरतात, म्हणून सिलिकॉनला सेमीकण्डक्टर म्हणतात. इतरही काही धातू सेमीकण्डक्टर आहेत.
याच प्रकारे बोरॉन धातुच्या अणूत शेवटच्या Orbit मध्ये ३ इलेक्ट्रॉन फिरतात, तर फॉस्फरस धातुच्या अणुमध्ये शेवटच्या Orbit मध्ये ५ इलेक्ट्रॉन फिरतात.
सिलीकॉनच्या पातळ चकतीमध्ये अत्यल्प अशुध्दीच्या स्वरूपात जर फॉस्फरसचे अणु असतील तर त्याच्या अणूच्या ऑरबिट मधले फक्त चारच इलेक्ट्रॉन सिलीकॉनच्या अणूबरोबर शेअर होतात पण पाचवा इलेक्ट्रॉन ऑरबिट सोडून भटकायला निघतो. तो सिलीकॉनच्या अणूतील एखाद्या इलेक्ट्रॉनला ढकलून देऊन त्याची जागा पटकावतो. हा खो मिळालेला इलेक्ट्रॉन दुस-या एखाद्या अणुच्या इलेक्ट्रॉनला धक्का देतो.
याप्रमाणे फॉस्फोरसकडून सिलीकॉन कडे असा एक अति सूक्ष्म इलेक्ट्रॉनचा प्रवाह निर्माण होतो. याला N डोपिंग म्हणतात, यातील विद्युत्-भार घेऊन जाणारा घटक इलेक्ट्रॉन हा ऋणात्मक असतो. याउलट सिलीकॉन-बोरॉन अशी जोडी घेतली तर त्याला पॉझिटिव्ह डोपिंग - P डोपिंग म्हणतात.
आता आपण PN junction केले तर ती जोडी एखाद्या डायोड (व्हाल्व्ह) प्रमाणे काम करते. चकतीच्या दोन बाजूंना इलेक्ट्रॉड बसवले, आणि छोट्या पेन्सिल सेलने वीज पुरवली तर विजेचा प्रवाह एकाच दिशेने जाऊ शकतो, दुस-या दिशेने अडतो. हा डायोड तर खरा पण अगदी छोट्या सेलवर चालणारा. यालाच जंक्शन डायोड असेही नांव आहे. डायोड म्हणजे जणू कांही वन-वे ट्रॅफिक राबवणारा पोलिसच.
आता PN जंक्शन ची एक चकती व NP जंक्शन ची दुसरी चकती असे एकत्र आणून त्यांचा वापर ट्रायोड प्रमाणे करता येतो. यांना NPN किंवा PNP अशा दोन्ही पद्धतीने जोडता येते. त्यांना अत्यल्प वीज पुरते. या आधी 1903 ते 1910 या काळांत वॅक्यूम ट्यूब आधारित डायोड व ट्रायोडचा शोध इलेक्ट्रॉनिक्सच्या जगांत अत्यंत महत्वाचा ठरला होता, किंबहुना तिथूनच इलेक्ट्रॉनिक्सची सुरूवात झाली होती. ट्रायोडच्या amplifier व oscillator या दोन प्रकारच्या कामांमुळेच कधीकाळी रेडियो ट्रान्समिशनचा आविष्कार होऊन ते शक्य झाले होते. पण त्यांना मोठी जागा व २१० व्होल्ट वीज पुरवठा लागत असे. तसेच त्यांचे काम ऍनालॉग (analog) पद्धतीने होत असे. १९६० च्या सुमारास सेमीकण्डक्टरचा शोध लागल्यावर आता छोट्या सेलवर चालणारे व अगदी लहान आकाराचे ट्रायोड करता येऊ लागले, त्यांना ट्रान्झिस्टर हे नांव पडले. संगीत आणि रेडियो ट्रान्समिशनच्या क्षेत्रांत सेमीकण्डक्टर ट्रायोड म्हणजे ट्रान्झिस्टर्सनी मोठी क्रांति आणली आहे, इतकी की रेडियो स्टेशन वरील कार्यक्रम ऐकण्यायाठी रेडियोच्या जागी जे नवीन उपकरण आलं त्याला पण ट्रान्झिस्टर हेच नांव पडले.
अशा सेमीकण्डक्टर ट्रायोडचा म्हणजे ट्रान्झिस्टरचा वापर ऍनालॉग पद्धतीने करून amplifier किंवा oscillator सर्किटमधे सुधारणा करण्याचे रेडियो व संगीत-प्रसारणाच्या जगांतले नवे-नवे वापर चालूच आहेत. यासाठी पीसीबी (Printed Circuit Board) वर वेगवेगळे ट्रान्झिस्टर जोडून सर्किट तयार करतात व त्याच्याकडून कित्येक कामे करून घेतात.
मात्र ते संगीताचे जग सोडून ट्रान्झिस्टरचा एक वेगळा वापर करता येतो, तो म्हणजे मुख्यतः digital पद्धतीने वापर करून इंटिग्रेटेड सर्किटची (आय् सी)ची निर्मिती. ट्रान्झिस्टरची निरनिराळ्या प्रकाराने जोडणी करून (कॉम्बिनेशन करून) गेट्स बनवतात. OR-NOR, AND-NAND, XOR - XNOR, व NOT अशी सात मुख्य गेटं आहेत. अशी गेटं म्हणजे इंटिग्रेटेड सर्किटचाच एक प्रकार. विविध गेटं निरनिराळ्या पद्धतीने जोडली की त्यांच्यामार्फत विशिष्ट कामे केली जातात.
याच्या पुढली पायरी म्हणजे मायक्रोप्रोसेसर. एकेकाळी लाखो व आता कोट्यावधी गेटं विशिष्ट पद्धतीने जोडून मायक्रोप्रोसेसर बनतो जो स्पीडमधे व कामांच्या विविधतेमधे आय.सी.पेक्षा हजारो गुणा भारी असतो. तंत्रज्ञान किती छोट्या आकारावर नेता येते याचेच हे उदाहरण. एकेका मायक्रोप्रोसेसरचे डिझाइन करायला लाखो डॉलर्सचा खर्च येतो. पण त्याच्याकडून कामंही तशीच अफाट केली जातात.
तर असे मायक्रोप्रोसेसर. हेच संगणकाचे मेंदू बनून आपली कामें करतात.
----------------------------------------------------------------------
संगणकाची इलेक्ट्रॉनिक भाषा व ग्रंथ-संग्रह (e-data storage)
जगांतील साडेसहा अब्ज लोकांपैकी दीड अब्ज लोक भारतीय भाषा बोलतात, लिहितात, संगणकावर लिहू इच्छितात. त्यांच्याकडे हजारो वर्षांपासूनचा साहित्याचा ठेवा आहे जो आपल्या सर्वांचा एकत्रित सांस्कृतिक वारसा आहे आणि जो संगणकावर एकात्म पद्धतीने जपून ठेवायला हवा. पण हे कसे होणार?
जगांत एकूण चार वर्णमाला आहेत –
1) ब्राह्मी व त्यांतून उद्भवलेल्या भारत, मलेशिया, थायलंड, इंडोनेशिया, तिबेट, श्रीलंका येथील मूळ भाषांच्या वर्णमाला
2) चायनीज, मंगोलियन, जपान व कोरियन भाषांची वर्णमाला
3) अरेबिक व फारसी भाषांची वर्णमाला
4) ग्रीकमधून उद्भवलेल्या किंवा त्या सदृश लॅटिन, रोमन, सिरीलीक इत्यादी यूरोपीय वर्णमाला.
संगणकावर टायपिंग करतांना मेनू-बारमधे view वर क्लिक करून जो सब-मेनू-बार उघडतो त्यांत character encoding वर गेल्यास आपल्याला जगभरांतील कित्येक वर्णमालांचे व भाषांचे पर्याय दिसतात -- अरेबिक, चीनी, कोरियन, व्हिएतनामी, हिब्रू, बाल्टिक, सिरिलिक, रशियन, ग्रीक.... पण एकही भारतीय भाषा तिथे सापडणार नाही. हा कुणाचा नाकर्तेपणा, तो कसा संपवणार?
पण त्या आधी संगणक जगांत इंग्रजी भाषा-विश्वाची प्रगती होण्यासाठी त्यांनी कांय कांय केले ते पाहू.
यासाठी संगणकाची इलेक्ट्रॉनिक भाषा, जिला मशीन-भाषा म्हणतात, ती काय असते व मानवी-भाषा आणि मशीन-भाषेत परस्पर आदानप्रदान होतांना कांय कांय तंत्र सांभाळावे लागते ते पाहूया. मशीन-भाषा म्हणजे द्वि-अंश पद्धतीची, जिथे मशीनला फक्त 0 व 1 हे दोनच संकेत कळतात, पण त्यांच्या आठ-बिट अक्षर-साखळ्यांच्या मदतीने इंग्रजीचे अख्खे भाषाविश्व व्यापता येते.
कॅरॅक्टर-कोड स्टॅण्डर्डायझेशन--
मी माझ्या मैत्रिणीला सांगितल की, माझ नांव लिहिण्यासाठी इंग्रजी मुळाक्षरातील बाराव, पाचव, पाचव, चौदाव आणि पहिलं अक्षर लिही, तर ती लिहू शकेल - LEENA. याच कारण की मुळाक्षरांच्या जागा ठरलेल्या आहेत.
संगणकात सुद्धा मुळाक्षरांची जागा अक्षर-साखळीच्या रूपांत ठरवावी लागेल. आठ-बिटच्या पद्धतीत मशीन-भाषेसाठी एकूण 256 अक्षर-साखळ्या मिळतात हे आपण पाहिल. यापैकी नेमकी कोणती साखळी कोणत्या मुळाक्षराला द्यायची हे ठरवून, ती सारणी संगणकाच्या प्रोसेसरला निर्देशरूपाने देऊन ठेवावी लागते. या सारणीला कॅरॅक्टर-कोड म्हणतात. दोन वेगळे तज्ज्ञ कदाचित वेगवेगळे कॅरॅक्टर-कोड वापरतील, पण मग त्या दोघांच्या संगणकाला एकमेकांची भाषा वाचताच येणार नाही. असा प्रकार सुरुवातीला कांही वर्ष झाला.
म्हणून मग ज्यांना दूरदृष्टी होती अशा कांही मंडळींनी एकत्र बसून खूप विचारपूर्वक ठरवल की इंग्रजीतील अक्षरांसाठी कॅरॅक्टर-कोड स्टॅण्डर्डाइझ करायचे. हे करतांना भाषाविद् तसेच संगणक शास्त्राचे जाणकार आणि ज्याला सतत संगणकावर काम करावं लागतं अशा सर्वांचे मत घेण्यांत आले. इंग्रजीसाठी ASCII स्टॅण्डर्डायझेशनची ही प्रक्रिया 1960 पासून सुरू झाली. त्यांनी A, B, C, D …. साठी जी मशीन-अक्षर-साखळी ठरवली तीच आता जगांतील यच्चयावत् संगणकांवर असणार. उदा A साठी 0100 0001. (यातील चार-चार बिटांच्या मधली जागा मी वाचनाच्या सोईसाठी टाकली आहे). त्यामुळे अक्षरांच्या मशीन-भाषेतील जागा पक्क्या झाल्या.
प्रगत संगणक व मोठ्या क्षमतेचे प्रोसेसर आल्यावर 1986 पासून जास्त प्रमाणबद्ध असे युनीकोड स्टॅण्डर्ड टप्प्याटप्प्याने विकसित होऊ लागले. त्यांत आधी आठ-बिट पण नंतर सोळा-बिट अक्षर-साखळी वापरायचे ठरले तेंव्हा एकूण 65536 जागा मिळाल्या. तरीही इंग्रजी मुळाक्षरांची ASCII स्टॅण्डर्ड मधे ठरलेली जागा बदलण्याचा प्रश्न उद्भवला नाही -- फक्त प्रत्येक अक्षराच्या जुन्या संकेतामागे 8 शून्य लावून टाकली. याप्रमाणे
आठ-बिट पध्दतीत
A हे अक्षर 0100 0001 व
a हे अक्षर 0110 0001
तर सोळा-बिट पध्दतीत
A हे अक्षर 0000 0000 0100 0001 व
a हे अक्षर 0000 0000 0110 0001 लिहिले गेले.
याप्रमाणे इंग्रजीतील अक्षरे तसेच सर्व विराम चिन्ह, इतर चिन्ह व आकडयांसाठी जी जी साखळी ठरली होती, त्यातील कोणालाही सोळा-बिटची करतांना कांहीच श्रम पडले नाहीत. जास्त अक्षर-चिह्ने लागणा-या इतरही पश्चिम युरोपीय भाषा उदा. फ्रेंच, जर्मन, स्वीडीश, व सिरीलिक वर्णमाला वापरणा-या पूर्व-यूरोपीय-रशियन इत्यादी भाषांचे युनीकोड संकेतही अशाच प्रकारे ठरले.
आकडयांचे वेगळे स्टेटस
इथे आकडयांच्या बाबतीत एक महत्वाचा मुद्दा उपस्थित होतो. भाषारूप आकडा म्हणजे तो लिहिल्यावर वळण कस दिसेल, पण गणितरूप आकडा म्हणजे गणितीय मूल्य कांय असेल. या दोन गोष्टी संगणकाला वेगळया सांगाव्या लागतात. वर्ड या सॉफ्टवेअरला गणितीय मूल्य कळत नाही. पण एक्सेलला कळते. म्हणूनच सॉर्टिंग, ग्राफ, गणितं, फार्म्युला, चार्ट इत्यादी साठी एक्सेल प्रोग्राममधे भाषारूप आकड्याचे गणिती मूल्य ओळखणारा एक सब-प्रोग्राम असावा लागतो. तसा तो असतो म्हणूनच एक्सेलमधील सारणीला मागे मी बुध्दिमान सारणी असे विशेषण लावले.
2 या आकडयाच्या भाषारूपासाठी खालील साखळी ठरलेली आहे.
0011 0010
पण 2 हा आकडा गणिती मूल्याच्या रुपात लिहायचा असेल तर संगणक त्याला
0000 0010
असे लिहून गणितं करतो. (यातील चार-चार बिटांच्या मधली जागा मी वाचनाच्या सोईसाठी टाकली आहे)
आपण 2 गुणिले 4 हे गणित दिल्यावर उत्तरापोटी येणारा आकडा आठ. संगणकाने गणित करतांना त्याला हा आकडा
0000 1000
असा दिसतो. संगणक त्याला आधी भाषेच्या रूपांत स्वत:च्या पाटीवर (रॅम वर) लिहून घेतो --
0011 1000
व नंतर एका वेगळया सूचनेला अनुसरुन आपल्याला पडद्यावर 8 या वळणात लिहून दाखवतो.
याच प्रमाणे 3 x 9 = 27 हे गणित करतांना गणिती भाषेतील उत्तर 0001 1011 असे दिसते, तरी त्यांत दोन अंक असून पडद्यावर लिहिण्यासाठी त्यांपैकी एकाला भाषारूपाने 0011 0010 (म्हणजे 2) व दुस-याला भाषारूपाने 0011 0111 (म्हणजे 7) लिहायचे आहे हे ही संगणकाला कळते.
या उदाहरणावरून प्रत्येक अंक किंवा अक्षराला संगणकाकडील 256 प्रकारच्या साखळ्यांपैकी एक निश्चित साखळी बहाल करणे व तीच निश्चित जागा जगांतील सर्व प्रोग्रामर्सनी वापरणे किती गरजेचे आहे हे दिसून येते.
अक्षरलेखनविधी
इथे पुन्हा एकदा अक्षरलेखनविधीची उजळणी करू या. साध्या पाटी-पेन्सिलने लिहायचे असेल तर आपण मनांत A या अक्षराचा विचार केल्याबरोबर आपल्या डोळ्यासमोर एक वळण उभं रहातं आणि तेच पाटीवर गिरवून आपण ते अक्षर उमटवतो. टंकयंत्र आले तेंव्हा आपण अक्षराच्या वळणासोबत टंकयंत्राच्या कळपाटीवर त्या अक्षराची काडी कुठे आहे हा ही विचार करायला शिकलो. थोडक्यांत दृश्य-वळण तेच राहिले तरी निर्देश-तंत्र बदलले आणि आपण या दोघांचा फारकतीने विचार करायला शिकलो.
संगणक आल्यावर दृश्य-वळण म्हणजे संगणकाच्या पडद्यावर दिसणारा फॉण्ट, व निर्देश-तंत्र म्हणजे संगणकाला ते अक्षर सांगण्यासाठी कळपाटीवर कोणती कळ दाबायची या दोन बाबींखेरीज संगणकाच्या स्वतःच्या सोईचे संग्रह-तंत्र म्हणजे प्रोसेसरला समजणारी मशीनी अक्षर-साखळी म्हणजेच कॅरॅक्टर-कोड, अशी तिसरी बाब आवश्यक ठरली. संगणकासाठी आज्ञावली (सॉफ्टवेअर) बनवताना तसेच स्टॅण्डर्डायझेशन करतांना या तीनही बाबीचा प्रत्येकी वेगळा विचार करावा लागतो.
यातील कॅरॅक्टर-कोडिंग म्हणजे कुठल्या अक्षरासाठी कुठली अक्षऱ-साखळी ते ठरवणे. संगणकाच्या आत डाटा-स्टोरेजसाठी असे एखादे कोड वापरावे लागते. त्याचे स्टॅण्डर्डायझेशन करून ASCII व युनिकोड असे दोन स्टॅण्डर्ड इंग्रजी भाषेसाठी ठरले.
कळपाटीच्या स्टॅण्डर्डायझेशनमधे कुठल्या अक्षरासाठी कुठली कळ वापरायची ते ठरते. इंग्रजीसाठी querty हा स्टॅण्डर्ड अनुक्रम जास्त प्रचलित असला तरी, इतरही स्टॅण्डर्ड अनुक्रम चलनांत आहेत.
दृश्य-वळणाच्या स्टॅण्डर्डायझेशनमधे अक्षराचे वळण (फॉण्ट किंवा वर्णाकृती) कसे दिसेल व प्रिंटरवर कसे उमटेल ते ठरते. इंग्रजीतील फॉण्टसेट एरियल, ताहोमा, टाईम्स न्यू रोमन इत्यादी दृश्य-वळणाची उदाहरणे आहेत.
कळपाटीवर टंकनाचे काम सुरू करतानाच आधी सांगून टाकायचे की अक्षराचे वळण अमुक भाषेत, अमुक स्टॅण्डर्ड फॉण्ट मधे, अमुक आकारांत व अमुक रंगांत पाहिजे. ते निर्देशही संगणक जपून ठेवतो, व आपण टाईप केलेले गद्य त्याला समजणा-या मशीन-भाषेत साठवून ठेवतो.
संगणकावर अरेबिक किंवा चीनी वर्णमाला आणतांना देखील या तीन प्रकारांचे स्टॅण्डर्डायझेशन व्हायला हवे, ते अरेबिकसाठी अरब देशांनी व चीनीसाठी चीन-जपान-कोरियाने राजकीय हेवेदावे बाजूला ठेऊन, एकत्र बसून केले.
गोंधळी भारतीय
मराठीसाठी देखील या तीन प्रकारांचे स्टॅण्डर्डायझेशन व्हायला हवे. यासाठी गेल्या 20-25 वर्षांत कांही प्रयत्न झालेच नाहीत कां? याचे उत्तर आहे- झाले, पण आठ-संकेतांच्या अक्षर-साखळीवर थांबून, विस्कळीत स्वरूपाचे, बाजार जिंकण्याच्या स्पर्धेपोटी अक्षराची मशीन-भाषेतील जागा म्हणजे कॅरॅक्टर-कोड स्टॅण्डर्डायझ न करता-- किंबहुना त्यासाठी लागणारा परस्परसंवाद पूर्णतः टाळून, आणि यामुळे आपल्याच भाषांचे किती अतोनात नुकसान होते आहे याचे कुठलेही भान न ठेवता झाले. म्हणूनच ते समुपयुक्त किंवा पूर्णत्वाला आले नाहीत. याला कोण जबाबदार असे विचारल्यास "मी नाही हाँ," म्हणणारे सगळेच निघतील पण "मी जिद्दीने हे पूर्ण करून घेईन" असं म्हणणारे कुणीच नाहीत.
हे प्रयत्न कुठे कमी पडले ते थोडक्यांत समजावून घेऊया.
आठ-बिटांच्या काळांतच 1988 मधे भारत सरकारचा इलेक्ट्रॉनिक्स विभाग व त्यांचीच सी-डॅक कंपनी तसेच BIS (Bureau of Indian Standards ) यांनी भारतीय अक्षर-साखळींसाठी ISCII हे स्टॅण्डर्ड ठरवण्याची कमिटी स्थापन केली. संस्कृत वर्णमाला ध्वनी-संकेतांवर आधारित आहे व इतर सर्व लिप्यानाही तोच पाया आहे. या तथ्याचा उपयोग करून सर्व भारतीय लिप्यांसाठी एकच असे उपयुक्त कोड तयार झाले. यामुळे क, ख, ग.. या प्रत्येक वर्णाक्षराची आठ-बिटची अक्षर-साखळी एकच राहिली, मग लिपी मराठी असो की बंगाली, की मल्याळी. शिवाय मुळाक्षरांच्या क्रमाचेच व शिकायला खूप सोपे असे इन्स्क्रिप्ट की-बोर्ड-डिझाइन आले. प्रयोगादाखल रेल्वेच्या डब्यावरील रिझर्वेशन चार्टचा एकच मजकूर सर्व भारतीय लिप्यांमधे देऊन हे सोपे व चांगले असल्याचे दाखवून दिले. होते. BIS (Bureau of Indian Standards ) ने 1991 मधे हे प्रयत्नपूर्वक आखलेले स्टॅण्डर्ड मान्य करून त्याला IS 13194:1991 हा क्रमांक दिला.
पण या आरंभिक उत्तम कामानंतर सी-डॅकचे धोरण बदलले. 1988-95 या आरंभिक काळांत मराठी अक्षर-टंकनासाठी सॉफ्टवेअर तयार करणा-या कित्येक कंपन्या निघाल्या. त्यांनी निर्देश-तंत्र, दृश्य-वळण आणि सोर्सकोड या प्रत्येकाबाबत कांय केले ते पाहू.
टप्पा -1 -- निर्देश-तंत्र -- कळपाटीची कोणती कळ दाबल्याने कोणते अक्षर उमटेल तो वर्ण-अनुक्रम ठरवणे. या कामासाठी गोदरेज टाइप-राइटरचा अनुक्रम सर्वपरिचित असल्याने सर्व कंपन्यांनी तोच अनुक्रम कायम ठेवला. सीडॅकने त्यासोबत इन्सक्रिप्ट व फोनेटिक हे दोन जादा अनुक्रम पण बसवले आणि फक्त एक कळ दाबून संगणकावर अनुक्रम निवडीची सोय केली. या कामामधे मोहन तांबे या संगणक तज्ज्ञाचा मोठा वाटा होता. या कौतुकास्पद कामामुळे गोदरेज अनुक्रम टप्प्याटप्प्याने काढून इन्स्क्रिप्ट अनुक्रम आणण्याचा मार्ग सोपा झाला. ज्यांना टंकयंत्राची सवय होती त्यांचाही खोळंबा नको पण नवीन शिकणारा सोपेपणाने शिकावा असा हेतू होता.
इन्स्क्रिप्टमुळे तमाम भारतीय भाषांची एकरूपता वापरांत आणता आली. मी स्वतः लहान मुलांसाठी हिन्दीत लिहिलेले कित्येक धडे व संस्कृत श्लोक माझ्या आसामी मित्रांनी भाषा न बदलता फक्त आसामी लिपीत करून घेतले आहेत व आसामी मुलांना हिन्दी व संस्कृत शिकवण्यासाठी त्यांचा उपयोग केलेला आहे.
टप्पा -3 -- दृश्य-वळण-- अक्षरांच्या वर्णाकृतींचे वेगवेगळे चित्ररूप वळण डिझाइन करणे. हा कॅलिग्राफीसारखाच प्रकार आहे. हे कलात्मक व वेगळया कौशल्याचे, बहुधा चित्रकराचे काम असते आणि त्याचा खर्च मोठा असतो. भारतीय भाषांच्या वळणांसाठी मुंबईच्या जे.जे स्कूल ऑफ आर्ट्सचे, खास करून रा.कृ. जोशी या तज्ज्ञाचे खूप मोठे योगदान आहे.
सध्या ढोबळ मानाने श्री मालिकेतील 30 वर्णाकृतिसंच (फॉण्टसेट), कृतिदेव मालिकेतील 20 व सरकारी सीडॅक कंपनीचे जिस्ट, आयलीप व टीडीआयएल या तीन मालिकेतील 50 असे सुमारे शंभर वर्णाकृतिसंच आपल्याला एका मराठी भाषेसाठी दिसतात. अशा वेगवेगळ्या फॉण्ट मुळे प्रकाशनांत आवश्यक असलेले फॉण्ट-वैविध्याचे सौंदर्य मिळते तसेच फॉण्ट-फटीग (एकच एक फॉण्ट वापरून कंटाळा येणे) टाळला जातो. संगणकाच्या फॉण्टबँकमधे हे संच ठेवलेले असतात. आपण टंकनकाम सुरू करतांना आपला फॉण्ट, त्याचा रंग, आकार इत्यादी निवडायचे, मधेच वाटेल तिथे बदलायचे असे करता येते.
मधला टप्पा – कॅरॅक्टर-कोड – सगळा गोंधळ इथे झाला. आठ-बिट वापरून मिळालेल्या 256 साखळयांपैकी नेमकी कोणती साखळी कोणत्या अक्षराला याबाबत 1991 मधे ISCII स्टॅण्डर्ड ठरवले गेले तरी वापरले गेले नाही. प्रत्येक कंपनीने स्वतःचा गुप्त कोड बनवला. कळपाटीवरचा अक्षर अनुक्रम जरी सारखा ठेवला तरी प्रोसेसरच्या पाटीवर (RAM वर) उमटणारी मशीन-साखळी वेगळी ठेवली. या मशीन-साखळीचाच वापर करून प्रोसेसर काम करतो आणि संग्राहकांत साठवतांना पण हाच कॅरॅक्टर-कोड वापरतो. तोच "टॉप बिझिनेस सिक्रेट" या सदराखाली ठेवला. हे करताना कारण मात्र असे दिले की सर्व भारतीय भाषा पूर्णत्वाने लिहिता येण्यासाठी २५६ संकेतचिह्न अपुरी आहेत. म्हणून आमच्या ग्राहकांच्या गरजेनुसार आम्ही स्वतःचे वेगळे कोड करून वापरू. मुख्य म्हणजे केंद्र सरकारची कंपनी असूनही सी-डॅक पण त्या स्पर्धेत उतरली. त्यांनीही स्वतः केलेले स्टॅण्डर्ड कोड न वापरता वेगळे, टॉपसीक्रेट कोड वापरले.
भारतीय भाषांमधे व्यंजनाला स्वर जुळवणे व व्यंजनाला व्यंजन जुळवून जोडाक्षर तयार करणे या जोडणींच्या प्रकारासाठी आपल्याला एक जादा स्टॅण्डर्ड लागणार.यासाटी सी-डॅकने ISFOC हे सॉफ्टवेअर तयार केले पण ते खुले करून त्यालाच स्टॅण्डर्ड ठरवून सर्वांना वापरू देण्याऐवजी व्यापारासाटी त्यालाही गुप्त ठेवले आहे.
अशा प्रकारे बाजाराच्या स्पर्धेत भाषेची समृद्धी गौण ठरली.
या सर्व सॉफ्टवेअर्सची किंमतही भरमसाठ म्हणजे रू.15000 च्या पुढे ठेवली.
याचे तीन तोटे झाले.
1) इतके महागडे सॉफटवेअर निव्वळ भाषाप्रेमापोटी घ्यावे असे सामान्य माणसाला कसे वाटणार किंवा कसे परवडणार? याचवेळी इंग्रजी लेखनाचे सॉफ्टवेअर संगणकाचा घटक म्हणून फुकट किंवा अत्यल्प किंमतीत मिळत असे.
2) शिवाय मराठी भाषेच्या प्रेमापोटी इतके महागडे सॉफटवेअर घेऊनही जे लिहिले ते दुस-या संगणकावर देखील तेच महागडे सॉफटवेअर नसेल वाचता तर येत नाही. आपल्या संगणकावरील अक्षरे तिथे चौकोन, चिन्ह, असे कांहीतरी junk (जंक) रूपांत दिसतात
स्टॅण्डर्ड कोड वापरले तर ते सर्वांना सारखेच असते. ती सक्ती करायला हवी होती. नॉनस्टॅण्डर्ड कोड वापरले तर निदान ते सर्वांना खुले करण्याची सक्ती हवी होती. दोन्ही न केल्यामुळे संगणकीय मजकुराच्या देवाण-घेवाणीत कधीच एकरूपता आली नाही. प्रत्येक सॉफ्टवेअर कंपनीने आपल्याला पाहिजे त्याप्रमाणे अक्षर-आखणी केल्याने श्री, कृतिदेव, व सीडॅक यांच्या एका सिरीजची अक्षरे दुसरीकडे वाचता येत नाहीत. "या हृदयीचे त्या हृदयी घातले" हा ज्ञानेश्वरांचा वारसा सांगणा-या मराठीत "या हृदयीचे त्या हृदयी कळोच नये" असा प्रकार झाला.
3) 1995 साली ईमेल आले त्यावरही हे मराठी लेखन पाठवणे अशक्य झाले, तिथेही ते जंक दिसू लागले.
या समस्येपुढे सामान्य माणसाने हात टेकले. आडवळणाने मार्ग काढता काढता प्रकाशकांचे हाल झाले. हा गोंधळ आजही कायम आहे.
संगणकासाठी इंग्रजी यायलाच हवी हा भ्रम सामान्य माणसाच्या मनांत निर्माण झाला व दृढ होत गेला त्याचे हे कारण आहे.
खरेतर 1988-95 या काळांत विण्डोज सारखी प्रगत ऑपरेटिंग सिस्टम किंवा ईमेल अजून आलेले नव्हते. तरीही भारतीयांनी 256 अक्षर-साखळ्यामधे आपल्या भाषा कशाबशा बसवल्या. त्यांत दहा ते पंघरा टक्के कमतरता राहिली असेल पण संगणक व्यवहार चालू होऊन मोठी झेप घेता आली. ISCII standard व इन्स्क्रिप्ट-अनुक्रम या दोन मोठ्या उपलब्धी होत्या. इतर टंक कंपन्यांनी केलेले कामही उपलब्धीच होती. कारण त्यांच्यामुळे भारतांतील संगणक-साक्षरता इतर देशांच्या तुलनेत जास्त वाढत होती. मात्र आपापले कोड गौप्य आणि महाग ठेवण्याचा दुराग्रह वाढतच राहीला तो या सर्व उपलब्धींवर पाणी ओतत होता. सर्वस्पर्शी काम होण्याएवजी एकाने केलेल्या कामाचा उपयोग दुस-याला होत नव्हता, उलट त्याला कां म्हणून उपयोग करू द्यायचा अशी वृत्ती होती. सर्वांचे कॅरॅक्टर-कोड एकच असते तर सामान्य माणसाला उपयोग झाला असताच शिवाय तेच कोड ऑपरेटिंग सिस्टमचा हिस्सा बनून मिळावा असा आग्रह मायक्रोसॉफ्टकडे संगठित रीत्या करता आला असता. त्या ऐवजी भारतीयांना दूरगामी चिंतन करता येत नाही, तसेच आपल्या भाषांसाठी भारतीय ठाम नाहीत हेच चित्र उभे रहात होते.
किमानपक्षी सी-डॅकचा एखादा वर्णाकृतीसंच ग्राहकाला अत्यल्प दरांत देता आला असता, तेही करायचे केंद्र सरकारला जमले नाही. म्हणूनच जनतेच्या कोट्यावधी रुपयांच्या बजेटवर चाललेली, व सर्व प्रकारची गौरवास्पद तांत्रिक क्षमता असलेली, पन्नास-एक फॉण्ट विकसित केलेली सी-डॅक सर्वसामान्यांच्या संगणक सुविधेसाठी काहीही करत नाही आणि एकप्रकारे आपल्या भाषांना मागे ढकलत आहे असे चित्र दिसत राहीले.
टप्पा - 4 – आता युनीकोडमधला घोळ पाहू या.
1995 च्या पुढे जागतिक पातळीवर 65536 संकेतचिह्न वापरणारे युनिकोड स्टॅण्डर्ड टप्प्याटप्प्याने विकसित होऊ लागले, त्यावर अरेबिक व चीनीसकट इतर भाषांनी आपल्या अक्षर-साखळ्यांचे प्रमाणीकरण करून घेतले. त्या त्या भाषाचे सॉफ्टवेअर करणा-यांवर ते ते स्टॅण्डर्ढ वापरणे बंधनकारक ठरवले. त्यांच्यात संगणक कामांची सुसूत्रता व देवाणघेवाण वेगाने वाढू लागली.
अशा वेळी भारतीयांनी देखील उपलब्घ झालेल्या जास्त संकेतचिह्नांचा उपयोग करून ISCII मधे पूर्णता आणणे व युनीकोड कन्सॉर्शियमसमोर तेच विचारार्थ ठेवणे हा चांगला मार्ग होता. भारतीयांनी मात्र कित्येक घोळ चालू ठेऊन तसे होऊ दिले नाही. सर्व सॉफ्टवेअर विक्रेते पूर्वीप्रमाणेच आठ-बिट साखळ्यांच्या गुप्त व नॉन- स्टॅण्डर्ड कोडचीच विक्री करत राहिले. त्यामुळे त्यांच्यामधे आजही गद्यसंकलनाची एकात्मता आली नाही, तसेच ई-मेल, इंटरनेट, वेबसाईट या वेब-आधारित बाबींमधे भारतीय लिप्या अडखळत राहिल्या. 1988-95 या काळांत मिळालेला पुढाकार मागे पडून व सुरुवातीला संगणक-साक्षरतेबाबत इतरांच्या पुढे राहूनही आता आपण सातत्याने मागे पडत चाललो आहोत.
यावर उपाय काढतो म्हणत जागतिक युनीकोड कन्सॉर्शियमने भारतीय भाषांसाठी जे स्टॅण्डर्ड करायला घेतले त्यामधे ई-मेल इत्यादी वेब-आधारित सोई निर्माण केल्या पण भाषांची ध्वन्यात्मक एकात्मता पुसून टाकली गेली. त्यांनी एकूण सर्व भारतीय भाषांसाठी एकत्रितपणे 65536 संकेतचिन्हे असा हिशोब न करता निरनिराळ्या भाषांसाठी निरनिराळे संच (chunk) असा हिशोब केला. आता क हे अक्षर तेच असेल पण त्याची सोळा-बिटची अक्षऱ-साखळी मराठीसाठी वेगळी, बंगालीसाठी वेगळी आणि, मल्याळीसाठी अजून वेगळी. भारतीय लिप्यांची एकात्मता न जपल्याने आता मी मराठीत लिहिलेली सामग्री इतर लिप्यांमधे तत्काळ बदलायची सोय संपली. आता त्यासाठी वेगळे खास प्रयत्न करावे लागणार. तसेच एखादे जुने वाङ्मय बंगाली लिपीत महाजालावर असेल तर ते शोधण्याचे आदेश मराठी लिपीत दिल्यावर संगणकांच्या सर्च-इंजिनला ते ओळखता येणार नाही. अशा रितीने भारतीय साहित्याची एकात्मता जिच्या आधाराने आपला सांस्कृतिक वाङ्मयीन वारसा हजारो वर्ष टिकला -- तीच झपाट्याने हरवत जाणार. याला आपले वैज्ञानिक आडवळणाचे उपाय शोधत आहेत, मात्र असले “भारत-तोडो” स्टॅण्डर्ड न वापरता आम्ही वेगळे एकात्मिक स्टॅण्डर्ड बनवून देतो असं ते सांगू शकलेले नाहीत.
सामान्य संगणक-ग्राहकाला हे घोळ माहीत नाहीत पण आज तरी आपले काम महाजालावर टाकायचे असेल तर युनीकोड-मराठी एवढाच पर्याय आहे.
टप्पा - 5 – 1998च्या दरम्यान युनीकोड वापरणारी एक नवी लिनक्स ऑपरेटिंग सिस्टम पुढे आली. त्यांची कामाची धाटणी वेगळी होती. संगणकाचे जे जे तंत्र सोपे व कल्पकतेला वाव देणारे आहे, ते उचला व सर्वांना माहीत करून देऊन फुकट वापरू द्या, म्हणजे वापरकर्त्यांच्या कल्पकतेचा फायदा सर्वांना मिळेल असे तत्वज्ञान त्यांनी रुळवले. यासाठी लिनक्स सिस्टम फ्री डाउनलोड करता येते. त्यामधे कित्येक सोई आहेत ज्या वापरून आपण काही नवीन सुविधा निर्माण करू शकतो, ज्या लगेच इतरांना उपलब्ध होतात. इन्सक्रिप्ट की-लेआउट सोपा आणि सर्व भारतीय भाषांसाठी सारखाच - मग लिनक्स सिस्टम मधे तोच वापरायचा असे त्यांनी ठरवून टाकले. युनीकोडमुळे कॅरॅक्टर-कोड खुले झालेलेच होते. लिनक्समधील सोई वापरून उत्याही लोकांनी लिनक्सवर चालणारे कामचलाऊ मराठी फॉण्ट बनवले व वापरले. ते इंटरनेटवर चालतात.
त्यांच्या अशा युक्तिमुळे लीनक्सच्या तुलनेत भारतीय बाजारपेठ हातची जाईल हे समजल्यावर मायक्रोसॉफ्टने सी-डॅकच्या मदतीने 2007 मधे मराठीसाठी मंगल हा एकमेव युनीकोड फॉण्ट तयार करून घेतला. हा युनीकोड आधारित असल्याने जगभरा चालणारा व इन्सक्रिप्ट ले-आउट असल्याने शिकायला सोपा आहे. याचप्रमाणे प्रत्येक भारतीय लिपीसाटी एक असे युनीकोड फॉण्ट करून घेतले. नवीन संगणकांच्या विण्डोज ऑपरेटिंग सिस्टममधे ते टाकणे बिनखर्चाचे आहे. पण ते मराठी गि-हाइकाला आग्रह धरला तरच उपलब्ध होतात. बाय डिफॉल्ट, सहजपणे होत नाहीत. यासाठी गि-हाइकानेच जागरूक राहिले पाहिजे.
शिवाय मंगलमधे लिहिलेली सामग्री इतर भारतीय लिपीच्या युनीकोड आधारित फॉण्टमधे टाकता येईल का -- मुळीच नाही. उदा. युनीकोड गुजरातीसाठी श्रुती फॉण्ट आहे पण मंगल वापरून लिहिलेल्या मराठीचे श्रुतीमधे लिप्यंतर करता येत नाही. याचे समाधान हवे असेल तर भारतीयांनीच आग्रह धरून युनीकोडमधे बदल करून घ्यायला हवा.
टप्पा - 6- आपल्या संगणक तंत्रज्ञांनी दुर्लक्ष केले असले तरी शेवटी त्यांच्याकडूनच आपल्याला पुढचे काम करुन घ्यायचे आहे. भारतीय वर्णमालेत मुळाक्षरे जरी कमी वाटत असली (16 स्वर, 36 व्यंजन) तरी जोडाक्षरे व जोडाक्षरे लिहितांना त्यांना जोडण्याच्या पध्दतींमध्ये विविधता आहे. आठ-बिटच्या 256 साखळयांमधे ते कसेबसे कोंबून व कांही वळणं गाळून बसवता आले. पण ख-या अर्थाने भारतीय लिपि संगणकाच्या मशीन-भाषेत बसवायच्या तर सोळा-बिट प्रणालीच्या 65536 साखळयांमधून ठरावीक जागा प्रमाणबद्ध कराव्या लागतील.
ते करतांना अक्षरे, जोडाक्षरे, वेलांटीची पद्धत, वेदकालीन लिपितील खास खास उच्चार चिह्ने - ज्यावर उदात्त, अनुदात्त स्वर ठरतात - किंवा भारतीय संगीत लिहिण्यासाठी लागणारी चिन्हे, या सर्वांचा विचार करुन हे काम केले पाहिजे. त्या जोडीला सिंहली, (श्रीलंकेची भाषा) नेपाळी, तिबेटी, थाई, इंडोनेशियन, मलेशियन अशा त्या भाषांना संस्क़ृतचीच वर्णमाला वापरतात-- त्यांच्यासाठी लागणा-या जादा संकेत-चिन्हांचाही विचार करावा लागेल.
यासाठी 256 खण गुणे 256 खण असा एक मोठा चौकोन आखून त्यातील कोणत्या खणांत कोणती अक्षरे बसवून चालेल, कांय काळजी घ्यावी, इत्यादी चर्चा घडवून आणावी लागेल. त्याचप्रमाणे वेगवेगळ्या लिपी असूनही एका अक्षराची एकच जागा असेल, थोडक्यांत ध्वनी-संकेतांप्रमाणे असेल हे ही पाहिले पाहिजे. जसे इंग्रजीपेक्षा स्वीडिश भाषेतील अक्षरे जास्त असूनही दोन्हीं भाषांतील समान अक्षरांना एकच कोड आहे, तसेच झाले पाहिजे. यासाठी भाषाविद् आणि मराठी अस्मितेचे भान असणा-यांनी पुढाकार घ्यायला हवा.
एकूण काय तर सध्या असलेले भारतीय फॉण्टसेट्सचे कोड खुले करावे, सी-डॅक कडील युनीकोड फॉण्ट्स लिनक्स किंवा मायक्रोसॉफ्ट सारख्या कंपन्यांना फुकट देऊन त्यांच्या ऑपरेटिंग सिस्टम मधे टाकावेत यासाठी केंद्र सरकारने त्यांच्यासोबत चर्चा करावी असे छोटे टप्पे आणि युनीकोड प्रणालीच्या 65536 प्रकारच्या साखळयांमधून प्रत्येक भारतीय अक्षराची एकच जागा पक्की करून सर्व भारतीय लिप्यांची एकात्मता टिकून राहील असे नवे प्रमाणक ठरविण्याचा मोठा टप्पा आपल्याला अजून गाठायचा आहे.
संगणकावर इंग्रजी टंकन व्यवस्था जशी सहज आणि आपोआप येते तशी महाराष्ट्रात मराठी इनस्क्रिप्टही बाय डिफॉल्ट यावी, तसेच भारतीयांनी विकसित केलेले सर्व युनीकोड फॉण्ट्स ऑपरेटींग सिस्टम बरोबरच यावे असा आग्रह धरला तर लॉजिस्टीकचा केवढातरी प्रश्न सुटेल. मग सामान्य वापरकर्त्याला कोणतेही गद्यलेखन सॉफ्टवेअर विकत घेण्याची गरज उरणार नाही.
-------------------------------------------------------------------------------------
नोंदीसाठी नोंद घ्यायला हरकत नाही की 1993-97 या काळांत सी-डॅकने त्यांच्या संकेतस्थळावरून फक्त एका पानापुरते लीपलाईट हे सॉफ्टवेअर सर्व भारतीय लिपींसाठी फ्री-डाउनलोड उपलब्ध केले होते. इन्सक्रिप्ट आधारित असल्याने ते सोपे होते व त्यामुळे बरेच काम होत होते. नंतर ती सोय काढून घेतली त्या ऐवजी इंग्रजी माध्यमातून फोनेटिकचा वापर करून लिहिल्यावर पडद्यावर मराठीत मजकूर दिसेल असे एक सॉफ्टवेअर फुकट पुरवले. "तुमची कोणतीही भारतीय भाषा असो, इंग्रजीत टायपिंग करा, पडद्यावर तुमच्या लिपीत दिसेल" असे ते सॉफ्टवेअर आहे. त्यामुळे "आपली लिपी हवीच कशाला ? आहे सोय तर इंग्रजी टायपिंग वापरा की" असाही एक मतप्रवाह सुरू झाला आहे. त्यामुळे पुढील दहा वर्षांत आपल्या भारतीय लिप्या संगणकावरून हरवण्याचा धोका निर्माण झाला आहे.
नुकतेच (2009) महाराष्ट्र शासनाच्या आग्रहावरून सी-डॅकने पुन्हा एकदा त्यांच्या साइटवरून लीपलाईटची फ्री-डाउनलोड सोय फक्त मराठीपुरती उपलब्ध केली आहे. इन्स्क्रिप्ट येते त्यांना हा बरा पर्याय आहे. परंतू ही बातमी त्यांच्या संकेतस्थळाच्या मुख्य पानावर ठेवलेली नाही तसेच ही सोय गॅरंटीने कधीपर्यंत राहील आणि इतर भारतीय भाषांसाठी कां नाही हे प्रश्न उरतातच.
आपण गेली वीसेक वर्ष इतर फॉण्ट मधे लिहिलेले सर्व गद्य मंगल मधे बदलू शकतो. यासाठी टीबीआयएल, प्रखर आसे कांही कनव्हर्टर्स तयार झाले आहेत. सबब ज्यांनी आतापर्यंत इतर सॉफ्टवेअर वापरून हजारो पाने लिहून काढली आहेत ती युनीकोड मधे बदलून घेण्याचा कार्यक्रम हाती घ्यावा जेणेकरून ती माहिती महाजालावर टाकता येईल व इतरांना तिथूनच वाचता येईल. सध्या कित्येक मंडळी आपले साहित्य pdf करून महाजालावर टाकत आहेत. हे चांगले आहे पण पुरेसे नाही कारण सर्च इंजिनला ते शोधता येत नाही.
कनव्हर्टर्स तयार झाले याचाच अर्थ की आता कुणाचेही कोड ख-या अर्थाने गुप्त राहिलेले नाहीत, तरीही त्यांना "खुले" आसे जाहीर करावे लागेल तरच ते शंभरएक फॉण्ट इतरांना अनिर्बंध वापरता येतील व पुढील प्रोग्राम आणि आविष्कारासाठी उपयोगी पडतील. तसेच इथून पुढे कुठलेही नवे फॉण्ट विकसित करतांना ते स्टॅण्डर्ड व खुले असावे. हे उपाय वापरले तर भारतीय वाङ्मयाची झेप तत्काळ कितीतरी पटींनी वाढेल.
भारतीयता जपू पहाणा-या सर्वच भाषाप्रेमींनी या विविध मुद्द्यांवर जागरूकता दाखवून ही आव्हानं पेलायला हवीत.
--------------------------------------------------------------------------------
इंग्रजीऐवजी स्वतःची मातृभाषा वापरल्याने प्रगती होते का याच्या उत्तरासाठी ही आकडेवारी पहा --
2004 साक्षरता इंग्रजी-साक्षरता संगणक-साक्षरता
भारत 52 25 09
चीन 88 11 53
त्यांची संगणक-साक्षरता इंग्रजीसाठी अडून राहिली नाही.
======================================================================
Thursday, August 27, 2009
भूमिका - objective
भूमिका
संगणकासंबंधी पुस्तक लिहाव अस मला का वाटल ? तस पाहिल तर या विषयावर पुष्कळ पुस्तक लिहिली गेली आहेत - इंग्रजी सोबत मराठीतूनही लिहिली गेली आणि आता तर शाळा कॉलेजेस मधून संगण्रक शिक्षण सुरु झाल्याने अभ्यासक्रमातील पुस्तकेही उपलब्ध आहेत. लहानमोठया व्यापारी व स्वयंसेवी संस्थांमध्ये आणि मध्यमवर्गीयांच्या घरांतही वैयक्तिक वापरासाठी मोठया संख्येने संगणक रुजू झाले आहेत. त्यांच्याकडील तरुण पिढीला संगणक चांगल्यापैकी वापरता येतो.
हे पुस्तक लिहितांना माझ्यासमोर कोण व्यक्ती आहेत? कोणासाठी हे पुस्तक आहे? सर्व प्रथम माझ्यासमोर आहे तो शासकीय कार्यालयांतील स्टाफ. सुमारे 20 लक्ष कर्मचा-यांना संगणकातील कांय कांय व किती किती येत याची सरासरी काढली तर त्यांना जेवढे यायला हवे त्यापैकी फक्त वीस टक्के येते असे माझे ढोबळ निरीक्षण आहे. तेही गेल्या दहा वर्षांत रुजू झालेल्या व तुलनेने तरुण असलेल्या स्टाफमुळे.
खरं तर शासनांत संगणक वापरण्यासाठी वैज्ञानिकांना असते तितकी प्रवीणता नकोच आहे. संगणक प्रोग्रॅमिंगमध्ये तज्ज्ञता असणेही गरजेचे नाही. तरीही शासनात संगणकाचा प्रभावी वापर न होण्याची दोन कारणे मला दिसतात. शासनांत संगणक संस्कृति यावी या धोरणाने 1981 मधेच केंद्र सरकारने प्रत्येक जिल्हयांत NIC चा संगणक कोऑर्डिनेटर नेमला होता. पण स्टाफ ट्रेनिंगचे धोरण ठरवले गेले नाही. त्या काळी संगणक तंत्र आरंभिक अवस्थेत असल्याने ट्रेनिंग सोपे नव्हते हे कारण कबूल करता येईल. 1985-90 च्या दरम्यान संगणकातील हार्डवेअर्सचे स्टॅण्डर्डायझेशन होउन बाजारात कमर्शियल स्केलवर संगणक आले, तसेच सॉफ्टवेअर्सचे तंत्रही विकसित झाल्याने प्रोग्रॅमिंग तज्ज्ञतेची गरज धाडकन दहा टक्क्याइतकी कमी झाली, मात्र ट्रेनिंगचा विचार झाला नाही. तेथून 1995 पर्यन्त संगणक वापरासाठी थोड्या प्रमाणांत प्रोग्रॅमिंग तज्ज्ञतेची गरज लागत होती. त्या काळांत ज्या उत्साही अधिका-यांनी संगणक संस्कृती रुजवण्याचा विचार केला त्यापैकी कित्येकांनी तज्ज्ञांच्या व ट्रेनिंगच्या अपुरेपणामुळे ते प्रयत्न सोडून दिले. ज्यांनी आग्रहाने प्रयत्न सुरु ठेवले त्यांनी आउट-सोर्सिंगवर सर्व भिस्त ठेवली. या दरम्यान जो स्टाफ संगणक शिक्षणाबाबत उत्साही होता त्यांचा उत्साह जाऊन हे आपल्यासाठी नाही -बरे झाले- शिकण्याची कटकट संपली अशी नकारात्मक भावना त्या शासकीय कर्मचा-यांमध्ये पसरली. 1995 नंतर संगणक वापरांत जो सोपेपणा आला त्याची दखल घेऊन पुन्हा स्टाफ ट्रेनिंगकडे वळावे हे प्रयत्न कोणी अधिकारी करेनात कारण तोपर्यंत आउटसोर्सिंगची संस्कृति वेगाने पसरली व ह्यूमन रिसोर्स डेव्हलपमेंट आणि स्टाफ ट्रेनिंग हे शब्द शासकीय कोषामधून हरवले. आता पुन्हा एकदा कर्मचारी वर्गाला या शिक्षणाची गरज वाटू लागली आहे. त्याच्यासाठी हे पुस्तक निश्चितपणे उपयोगी ठरेल.
दुसरीकडे माझ्या डोळ्यासमोर अशी सर्व साहित्यिक मंडळी आहेत ज्यांच्यामुळे मराठी भाषा समृद्ध होत असते आणि तरीही या समृद्धीचा वेग शतपटीने वाढण्यासाठी संगणक किती उपयोगी पडू शकतो याचा विचार त्यांनी केलेला नाही. मधुमंगेश कर्णिकांसारखे प्रथितयश लेखक एकदा मला म्हणाले -- मराठी लेखक अजूनही फार मोठया प्रमाणावर संगणक वापरत नाहीत. कारण सुरुवात कुठून कशी केली तर संगणकाचा इतर फापट-पसारा न शिकावा लागता आपल्या कामापुरतं निवडून आपण शिकू शकतो- हे माहीत नसत. या पुस्तकामुळे अशा मंडळींना संगणकामधील जे जे आवश्यक तेवढंच नेमकेपणाने ओळखून शिकून घेता येईल.
त्याचसोबत माझ्या डोळ्यासमोर माझी आई होती- तिला वेळ जाण्यासाठी वाचन व टीव्हीशिवाय कांही तरी स्वत:चे असे हवे होते- तिला मराठी टायपिंग व ईमेल शिकवले- म्हटले, आता लिही आपल्या आठवणी आणि पाठव ईमेल आपल्या नातवंडांना- दोघेही खूष! वयाच्या 81 व्या वर्षी तिला सायबर-सॅव्ही झालेली पाहून तिच्या भावंडांनाही गप्पांसाठी एक नवा विषय मिळाला.
माझ्यासमोर तिसरा गट अशा लाखो मुलीमुलांचा आहे ज्यांना शाळा शिकायला मिळाली नाही किंवा जुजबी शिक्षण मिळालं. पण संगणक दिसला की त्यांचेही डोळे लकाकतात आणि हे आपल्यालाही शिकायला मिळाव अस स्वप्न बाळगायला सुरुवात होते. त्याला मोठा खो देणारा विचारही लगेच येतो की आपल्याला तर इंग्लिश येत नाही मग संगणक कसा येणार? पण हे पुस्तक त्यांनी वाचलं अगर कुणी या पुस्तकावरून त्यांना समजावलं की त्यांनाही मराठी टायपिंग पासून सुरुवात करून संगणक शिकता येईल तर या देशातील एका मोठ्या गटाला निराळाच आनंद आणि आत्मविश्वास मिळवता येईल. माझ्या घरी कामाला येणा-या अशाच एका जेमतेम सातवी शिकलेल्या कामगाराला मी माझ्या संगणकावर मराठी शिकवून फावल्या वेळांत त्याने माझी सुमारे तीस पाने टाईप करून दिली. काम सोडतांना त्याने विनंति केली -- बाईसाहेब, मला याचे प्रिंट-आउट द्या. मी ते घरी जपून ठेवीन -- मलाही संगणक वापरता आला हे मी सर्वांना दाखवू शकेन.
संगणक या विषयावर मी वेळोवेळी लेख लिहिले आहेत. संगणकाला फक्त बायनरी अंकांची पध्दत कळते, आपण व्यवहारांत मात्र दशांश अंकपध्दती वापरतो -- तर मग संगणकाच्या अफलातून गणिती पध्दती बरहुकूम आपली नेहमीची पध्दत कशी बसवली जाते किंवा आपल्या पध्दतीची गणितं संगणक बायनरी म्हणजे द्बिअंश पध्दतीने कशी सोडवतो हा लेख 1980 मध्ये तरुण भारत पुणे साठी लिहिला. त्यानंतर संगणक पदनाम कोष - हा लेख मटामधे 1986 साली लिहिला. त्यामधे संगणकाचे हार्ड व स़ॉफ्टवेअर, नवे तंत्र यांची माहिती व बरेच मराठी पर्यायी शब्द सुचवले होते. भाषा संचालनालयाने मात्र अजूनही संगणक पदनाम कोषाचे सुरू केलेले नाही. त्यानंतर संगणकांत सोपेपणा आल्यामुळे त्याचा फायदा उठवत शासन व्यवहारांत संगणक कसा वापरावा यासंबंधी 1997 मध्ये साप्ताहिक विवेकच्या दिवाळी अंकातील लेख तसेच शासनांतीलल संगणक प्रणाली- हा लोकसत्तातील लेख वाचून खूप जणांनी असे कांही पुस्तक लिहिण्यांस सुचविले. संगणकावर इन्सक्रिप्ट की-बोर्डच्या पध्दतीने मराठी लिहिणे किती सोपे व ते जागतिक पातळीवर स्टॅण्डर्डाइझ झालेल्या युनिकोड प्रणालीमधे वापरले असल्याने किती फायद्याचे याबाबत- 2004 मधे छोटी फिल्म व 2008 मधे लोकसत्तेत लेख इत्यादि प्रयत्न चालू होते. याच दरम्यान रवींद्र देसाई यांचे विण्डोज मधील वर्ड व एक्सेल या दोन प्रोग्राम्सची अत्यंत सविस्तर व खुमासदार ओळख करुन देणारे "क कम्प्यूटरचा" व संगणकामागचे विज्ञान आणि भविष्याचा वेध घेणारे अच्युत गोडबोले यांचे "संगणक युग" ही दोन पुस्तके खूप गाजली. शिवाय शाळा कॉलेजच्या पाठ्यक्रमामधली पुस्तके होतीच.
तरी पण संगणकाच्या विविधांगी उपयोगांची माहिती देणारे पुस्तक उपलब्ध नव्हते असे दिसून आले. 1996 मध्ये नाशिक येथे विभागीय आयुक्त या पदावर रुजू झाल्यावर माझ्या लक्षात आले की तिथे सारणी किंवा तक्ते लेखनासाठी वर्ड हा प्रोग्राम वापरत. म्हणून मी स्वत:च माझे PA मंडळी व कांही इतर कर्मचारी यांचा एक वर्ग घेऊन टाकला व त्यांना सारणीसाठी वर्ड न वापरता एक्सेल का व कसे वापरावे हे शिकवले. हे व असे ट्रेनिंग सेटलमेंट आयुक्त असतांना त्या ऑफिसला व शेती महामंडळातील स्टाफला पण दिले. आता 2009 मध्ये मंत्रालयातील माझ्या सेक्शनमधील लोकांना मला हेच शिकवावे लागते ही विशेष काळजीची बाब आहे. पण ते उत्साहाने शिकल्यानेच मला हे पुस्तक लिहून पूर्ण करण्याची प्रेरणा मिळाली ही माझ्यापेक्षा त्यांची उपलब्धि म्हणावी लागेल.
तमाम शासकीय कर्मचारी, चाळीशीच्या पुढे गेलेले साहित्यिक, वानप्रस्थांत विरंगुळा शोधणारे ज्येष्ट नागरिक आणि शाळा चुकलेले तरीही नवे तंत्र शिकण्याचे स्वप्न बाळगणारे तरुण नागरिक अशा सर्वांना या पुस्तकात दिलेल्या संगणकाच्या छोटया छोटया युक्त्या निश्चित उपयोगी पडतील. निदान या युक्त्या आपण कधीही वापरू शकू असा आत्मविश्वास निर्माण झाला तरी पुस्तकाचे उद्दिष्ट सफल होईल.
-------------------------------------------------------
संगणकासंबंधी पुस्तक लिहाव अस मला का वाटल ? तस पाहिल तर या विषयावर पुष्कळ पुस्तक लिहिली गेली आहेत - इंग्रजी सोबत मराठीतूनही लिहिली गेली आणि आता तर शाळा कॉलेजेस मधून संगण्रक शिक्षण सुरु झाल्याने अभ्यासक्रमातील पुस्तकेही उपलब्ध आहेत. लहानमोठया व्यापारी व स्वयंसेवी संस्थांमध्ये आणि मध्यमवर्गीयांच्या घरांतही वैयक्तिक वापरासाठी मोठया संख्येने संगणक रुजू झाले आहेत. त्यांच्याकडील तरुण पिढीला संगणक चांगल्यापैकी वापरता येतो.
हे पुस्तक लिहितांना माझ्यासमोर कोण व्यक्ती आहेत? कोणासाठी हे पुस्तक आहे? सर्व प्रथम माझ्यासमोर आहे तो शासकीय कार्यालयांतील स्टाफ. सुमारे 20 लक्ष कर्मचा-यांना संगणकातील कांय कांय व किती किती येत याची सरासरी काढली तर त्यांना जेवढे यायला हवे त्यापैकी फक्त वीस टक्के येते असे माझे ढोबळ निरीक्षण आहे. तेही गेल्या दहा वर्षांत रुजू झालेल्या व तुलनेने तरुण असलेल्या स्टाफमुळे.
खरं तर शासनांत संगणक वापरण्यासाठी वैज्ञानिकांना असते तितकी प्रवीणता नकोच आहे. संगणक प्रोग्रॅमिंगमध्ये तज्ज्ञता असणेही गरजेचे नाही. तरीही शासनात संगणकाचा प्रभावी वापर न होण्याची दोन कारणे मला दिसतात. शासनांत संगणक संस्कृति यावी या धोरणाने 1981 मधेच केंद्र सरकारने प्रत्येक जिल्हयांत NIC चा संगणक कोऑर्डिनेटर नेमला होता. पण स्टाफ ट्रेनिंगचे धोरण ठरवले गेले नाही. त्या काळी संगणक तंत्र आरंभिक अवस्थेत असल्याने ट्रेनिंग सोपे नव्हते हे कारण कबूल करता येईल. 1985-90 च्या दरम्यान संगणकातील हार्डवेअर्सचे स्टॅण्डर्डायझेशन होउन बाजारात कमर्शियल स्केलवर संगणक आले, तसेच सॉफ्टवेअर्सचे तंत्रही विकसित झाल्याने प्रोग्रॅमिंग तज्ज्ञतेची गरज धाडकन दहा टक्क्याइतकी कमी झाली, मात्र ट्रेनिंगचा विचार झाला नाही. तेथून 1995 पर्यन्त संगणक वापरासाठी थोड्या प्रमाणांत प्रोग्रॅमिंग तज्ज्ञतेची गरज लागत होती. त्या काळांत ज्या उत्साही अधिका-यांनी संगणक संस्कृती रुजवण्याचा विचार केला त्यापैकी कित्येकांनी तज्ज्ञांच्या व ट्रेनिंगच्या अपुरेपणामुळे ते प्रयत्न सोडून दिले. ज्यांनी आग्रहाने प्रयत्न सुरु ठेवले त्यांनी आउट-सोर्सिंगवर सर्व भिस्त ठेवली. या दरम्यान जो स्टाफ संगणक शिक्षणाबाबत उत्साही होता त्यांचा उत्साह जाऊन हे आपल्यासाठी नाही -बरे झाले- शिकण्याची कटकट संपली अशी नकारात्मक भावना त्या शासकीय कर्मचा-यांमध्ये पसरली. 1995 नंतर संगणक वापरांत जो सोपेपणा आला त्याची दखल घेऊन पुन्हा स्टाफ ट्रेनिंगकडे वळावे हे प्रयत्न कोणी अधिकारी करेनात कारण तोपर्यंत आउटसोर्सिंगची संस्कृति वेगाने पसरली व ह्यूमन रिसोर्स डेव्हलपमेंट आणि स्टाफ ट्रेनिंग हे शब्द शासकीय कोषामधून हरवले. आता पुन्हा एकदा कर्मचारी वर्गाला या शिक्षणाची गरज वाटू लागली आहे. त्याच्यासाठी हे पुस्तक निश्चितपणे उपयोगी ठरेल.
दुसरीकडे माझ्या डोळ्यासमोर अशी सर्व साहित्यिक मंडळी आहेत ज्यांच्यामुळे मराठी भाषा समृद्ध होत असते आणि तरीही या समृद्धीचा वेग शतपटीने वाढण्यासाठी संगणक किती उपयोगी पडू शकतो याचा विचार त्यांनी केलेला नाही. मधुमंगेश कर्णिकांसारखे प्रथितयश लेखक एकदा मला म्हणाले -- मराठी लेखक अजूनही फार मोठया प्रमाणावर संगणक वापरत नाहीत. कारण सुरुवात कुठून कशी केली तर संगणकाचा इतर फापट-पसारा न शिकावा लागता आपल्या कामापुरतं निवडून आपण शिकू शकतो- हे माहीत नसत. या पुस्तकामुळे अशा मंडळींना संगणकामधील जे जे आवश्यक तेवढंच नेमकेपणाने ओळखून शिकून घेता येईल.
त्याचसोबत माझ्या डोळ्यासमोर माझी आई होती- तिला वेळ जाण्यासाठी वाचन व टीव्हीशिवाय कांही तरी स्वत:चे असे हवे होते- तिला मराठी टायपिंग व ईमेल शिकवले- म्हटले, आता लिही आपल्या आठवणी आणि पाठव ईमेल आपल्या नातवंडांना- दोघेही खूष! वयाच्या 81 व्या वर्षी तिला सायबर-सॅव्ही झालेली पाहून तिच्या भावंडांनाही गप्पांसाठी एक नवा विषय मिळाला.
माझ्यासमोर तिसरा गट अशा लाखो मुलीमुलांचा आहे ज्यांना शाळा शिकायला मिळाली नाही किंवा जुजबी शिक्षण मिळालं. पण संगणक दिसला की त्यांचेही डोळे लकाकतात आणि हे आपल्यालाही शिकायला मिळाव अस स्वप्न बाळगायला सुरुवात होते. त्याला मोठा खो देणारा विचारही लगेच येतो की आपल्याला तर इंग्लिश येत नाही मग संगणक कसा येणार? पण हे पुस्तक त्यांनी वाचलं अगर कुणी या पुस्तकावरून त्यांना समजावलं की त्यांनाही मराठी टायपिंग पासून सुरुवात करून संगणक शिकता येईल तर या देशातील एका मोठ्या गटाला निराळाच आनंद आणि आत्मविश्वास मिळवता येईल. माझ्या घरी कामाला येणा-या अशाच एका जेमतेम सातवी शिकलेल्या कामगाराला मी माझ्या संगणकावर मराठी शिकवून फावल्या वेळांत त्याने माझी सुमारे तीस पाने टाईप करून दिली. काम सोडतांना त्याने विनंति केली -- बाईसाहेब, मला याचे प्रिंट-आउट द्या. मी ते घरी जपून ठेवीन -- मलाही संगणक वापरता आला हे मी सर्वांना दाखवू शकेन.
संगणक या विषयावर मी वेळोवेळी लेख लिहिले आहेत. संगणकाला फक्त बायनरी अंकांची पध्दत कळते, आपण व्यवहारांत मात्र दशांश अंकपध्दती वापरतो -- तर मग संगणकाच्या अफलातून गणिती पध्दती बरहुकूम आपली नेहमीची पध्दत कशी बसवली जाते किंवा आपल्या पध्दतीची गणितं संगणक बायनरी म्हणजे द्बिअंश पध्दतीने कशी सोडवतो हा लेख 1980 मध्ये तरुण भारत पुणे साठी लिहिला. त्यानंतर संगणक पदनाम कोष - हा लेख मटामधे 1986 साली लिहिला. त्यामधे संगणकाचे हार्ड व स़ॉफ्टवेअर, नवे तंत्र यांची माहिती व बरेच मराठी पर्यायी शब्द सुचवले होते. भाषा संचालनालयाने मात्र अजूनही संगणक पदनाम कोषाचे सुरू केलेले नाही. त्यानंतर संगणकांत सोपेपणा आल्यामुळे त्याचा फायदा उठवत शासन व्यवहारांत संगणक कसा वापरावा यासंबंधी 1997 मध्ये साप्ताहिक विवेकच्या दिवाळी अंकातील लेख तसेच शासनांतीलल संगणक प्रणाली- हा लोकसत्तातील लेख वाचून खूप जणांनी असे कांही पुस्तक लिहिण्यांस सुचविले. संगणकावर इन्सक्रिप्ट की-बोर्डच्या पध्दतीने मराठी लिहिणे किती सोपे व ते जागतिक पातळीवर स्टॅण्डर्डाइझ झालेल्या युनिकोड प्रणालीमधे वापरले असल्याने किती फायद्याचे याबाबत- 2004 मधे छोटी फिल्म व 2008 मधे लोकसत्तेत लेख इत्यादि प्रयत्न चालू होते. याच दरम्यान रवींद्र देसाई यांचे विण्डोज मधील वर्ड व एक्सेल या दोन प्रोग्राम्सची अत्यंत सविस्तर व खुमासदार ओळख करुन देणारे "क कम्प्यूटरचा" व संगणकामागचे विज्ञान आणि भविष्याचा वेध घेणारे अच्युत गोडबोले यांचे "संगणक युग" ही दोन पुस्तके खूप गाजली. शिवाय शाळा कॉलेजच्या पाठ्यक्रमामधली पुस्तके होतीच.
तरी पण संगणकाच्या विविधांगी उपयोगांची माहिती देणारे पुस्तक उपलब्ध नव्हते असे दिसून आले. 1996 मध्ये नाशिक येथे विभागीय आयुक्त या पदावर रुजू झाल्यावर माझ्या लक्षात आले की तिथे सारणी किंवा तक्ते लेखनासाठी वर्ड हा प्रोग्राम वापरत. म्हणून मी स्वत:च माझे PA मंडळी व कांही इतर कर्मचारी यांचा एक वर्ग घेऊन टाकला व त्यांना सारणीसाठी वर्ड न वापरता एक्सेल का व कसे वापरावे हे शिकवले. हे व असे ट्रेनिंग सेटलमेंट आयुक्त असतांना त्या ऑफिसला व शेती महामंडळातील स्टाफला पण दिले. आता 2009 मध्ये मंत्रालयातील माझ्या सेक्शनमधील लोकांना मला हेच शिकवावे लागते ही विशेष काळजीची बाब आहे. पण ते उत्साहाने शिकल्यानेच मला हे पुस्तक लिहून पूर्ण करण्याची प्रेरणा मिळाली ही माझ्यापेक्षा त्यांची उपलब्धि म्हणावी लागेल.
तमाम शासकीय कर्मचारी, चाळीशीच्या पुढे गेलेले साहित्यिक, वानप्रस्थांत विरंगुळा शोधणारे ज्येष्ट नागरिक आणि शाळा चुकलेले तरीही नवे तंत्र शिकण्याचे स्वप्न बाळगणारे तरुण नागरिक अशा सर्वांना या पुस्तकात दिलेल्या संगणकाच्या छोटया छोटया युक्त्या निश्चित उपयोगी पडतील. निदान या युक्त्या आपण कधीही वापरू शकू असा आत्मविश्वास निर्माण झाला तरी पुस्तकाचे उद्दिष्ट सफल होईल.
-------------------------------------------------------
Tuesday, August 25, 2009
भाग 12 अफलातून गणित (and morse code)
भाग 12 (अंसुने टाइप केलेले सगळे अजून दुरुस्तीसाठी वापरलेले नाही शेवट पहावा)
संगणक म्हणजे अफलातून गणित पुस्तकाप्रमाणे तपासले 24-07-2011 later delete portion below double-line after checking whole book
या भागांतील शब्दावली -- decimal system = दशांश पद्धत, binary system = द्व्यंक पद्धत
संगणक म्हणजे एक युक्तिबाज जादूगर असतो, कारण त्याच्याकडे एक मेंदू असतो वगैरे ठीक आहे. पण हा मेंदू येतो कुठून? आणि माणसाकडे मेंदू असतो या वाक्याचा तरी नेमका अर्थ काय? मेंदूमुळे काय होते?
मेंदूमुळे आपल्याला वेगवेगळया वस्तूंचे वेगळेपण ओळखता येते आणि त्यामुळे आपण पुढे काय करावे हे ठरवता येते. वेगवेगळया रंगांचे वेगळेपण, आवाजांचे, स्पर्शांचे, वासांचे आणि चवींचे वेगळेपण, आपण ओळखू शकतो. याहून महत्वाचे म्हणजे मानवी उत्क्रांती होत असतांना माणसाचा मेंदू कधी तरी आकडे मोजायला शिकला. या घटनेला काही हजार वर्ष झाली असावीत. मानवाला आकडयांची संकल्पना सुचली तेव्हा कदाचित हाताची दहा बोटे त्याच्या समोर असतील.
ज्यांनी कुणी अंकांचा शोध लावला त्यांची कल्पना शक्ती अफाटच म्हणावी लागेल. त्यांनी १ ते ९ हे आकडे तर कल्पकतेने मांडलेच शिवाय शून्य या अफलातून आकड्याची पण योजना केली. १ ते ९ हे आकडे एकापेक्षा एक ज्येष्ठ - मोठे असतात, त्यांना एक वर्तुळकारांत मांडायच आणि ९ नंतर एका वर्तुळाची चक्कर मारुन आल्याप्रमाणे पुन: पहिल्या जागेवर यायचं, आणि यावेळी एक वर्तुळ पूर्ण झाल्याचा संकेत म्हणून एकाच्या जोडीला शून्य (0) पण लिहायचं, असा २ आकडी अंक तयार करायचा- या सगळ्याला कांय दिव्य दृष्टीच लागली असेल. मग दुसऱ्या फेरीत पुनः एकावर एक ११, एकावर दोन १२ अस करत करत एकावर नऊ १९ पर्यंत आले की पुढे २ वर्तुळं पूर्ण झाल्याचा संकेत म्हणून दोनवर शून्य २०, त्यापुढे तीन वर शून्य तीस............... ही दिव्य जादू ज्याला सगळ्यांत आधी समजली तो आनंदाने किती नाचला असेल? अथर्व वेदाच्या कांही सूक्तांमधे अशा पद्धतीने आकडे समजून व शिकून घ्यावेत असे वर्णन दिले आहे.
अस जेंव्हा दर नऊ आकड्यांनी एक वर्तुळ पूर्णत्वाच्या जवळ येऊन पुढला आकडा लिहीण्यासाठी शून्य वापरलं जाते, तेव्हां अंक लिहीण्याच्या या पध्दतीला दशमान किंवा दशांश पध्दत असे म्हणतात. एक ते नऊ या आकड्यांना मूळांक असे म्हणतात. आणि हा शोध आपण भारतीयांनी कित्येक हजारो वर्षापूर्वी लावला होता. त्यातूनच पुढे गणित शास्त्र जन्माला आल. गणित किंवा गणना करता येण म्हणजे मेंदूला अफाट चालना.
आता अशा जगाची कल्पना करु या जिथे मूळ आकड्यांपैकी फक्त एक एवढाच माहित आहे. तो झाला की पुढल्या आकड्यासाठी पुन: शून्याची जोड घ्यावी लागते.
अशा जगांत १ हा आपल्या १ सारखाच लिहीला जाईल. पण २ नावांचा आकडा नसेल, त्याऐवजी १ व जोडीला शून्य म्हणजे १० अस लिहाव लागेल. याला दहा अस वाचू नका - गोंधळ होईल, त्याऐवजी एक-शून्य असं वाचा. आता त्यापुढचा आकडा एक-एक असा लिहीला जाईल. आणि त्यापुढचा लिहीण्यासाठी पुन: शून्याची जोड घेऊन एक-शून्य-शून्य असे लिहावे लागेल. अशा जगांत आपले दशांश आकडे कसे लिहीलेले दिसतील ते पाहू या.
१ - १
२ - १०
३ - ११
४ - १००
५ - १०१
६ - ११०
७ - १११
८ - १०००
९ - १००१
१० - १०१०
११ - १०११
१२ - ११००
१३ - ११०१
१४ - १११०
१५ - ११११
१६ - १००००
आकडे मांडायच्या या पद्धतीला द्व्यंक पद्धत (binary) असे म्हणतात.
अशा या आकड्यांनी आपल्याला बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार, भागाकर करता येईल कां? हो करता येतो- आणि ते गणित सोडवतांना धमाल गंमत येते. तसं ते खूप सोपं असत. उदाहरणादाखल एक करुनच पाहूया.
आणि खरोखरच द्व्यंक पद्धतीत २० ही संख्या १०१०० अशी लिहिली जाते व ६ ही संख्या ११० अशी लिहिले जाते.
आपण दशांश पद्धतीची उजळणी केली आणि द्व्यंक पद्धत समजाऊन घेतली. आता फुली-गोळ्याची एक गंमत पाहू या. समजा माझ्याकडे फुली किंवा गोळे असलेली खूप लेबल्स आहेत पण वस्तूंवर एका वेळी एकच लेबल चिकटवायचे आहे, तर या लेबलांकडे बघून मला फक्त x आणि 0 असे दोनच प्रकारचे ढीग तयार करता येतील. मात्र मी एका वेळी दोन लेबलं चिकटवायची असं ठरवलं तर तर मला xx, x0, 0x, 00 असे चार प्रकारचे ढीग मिळतील.
एका वेळी तीन लेबल्स वापरून चालत असेल तर आठ प्रकारचे ढीग मिळतील --
xxx, xx0, x0x, x00, 0xx, 0x0, 00x, 000
याचे सूत्र आपण लिहू शकतो...
एका वेळी 1 लेबल वापरले तर ओळखता येणार -- 2 प्रकार
एका वेळी 2 लेबलं वापरली तर ओळखता येणार -- 4 प्रकार
एका वेळी 3 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 8 प्रकार
एका वेळी 4 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 16 प्रकार
एका वेळी 8 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 256 प्रकार
एका वेळी 16 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 65536 प्रकार.
या खेळाचा वापर कुठे झाला असेल? तो झाला तार खात्यांत. तो करणारा वैज्ञानिक होता मोर्स. त्याच्या सिंगल-वायर टेलीग्राफी या पद्धतीत एका तारेतून तो दोनच त-हेचे सिग्नल पाठवू शकत होते. एक छोटया वेळेचा आणि एक मोठया वेळेचा, डिड् आणि डाSS ( किंवा डॉट . आणि डॅश - ).
आता फुली-गोळ्याच्या गणितावरून आपण शिकलो की एकेका सिग्नलचा संकेत पाठवायचा म्हटला तर एकूण दोन प्रकारचे संकेत पाठवता येतील. दोन सिग्नलची जोडी करुन संकेत पाठवायच ठरवल तर चार प्रकारचे, तीन सिग्नलचा ग्रुप केला तर आठ प्रकारचे आणि चार सिग्नलचा ग्रुप केला तर सोळा प्रकारचे संकेत पाठवता येतील. 16 + 8 + 4 + 2 = 30 असे 30 प्रकार होऊ शकतात. इंग्रजीमधील अक्षरे फक्त सव्वीस. म्हणजे जर प्रत्येक अक्षराचा एक सांकेतिक ग्रुप ठरवून टाकला तर त्या त्या ग्रुप-सिग्नल वरुन ते ते अक्षर ओळखता येईल. शून्य ते नऊ या आकड्यांसाठी पाच सिग्नलांचे ग्रुप आणि कॉमा, फुलस्टॉप व प्रश्नचिह्नासाठी सहा सिग्नलांचे ग्रुप अशा ते-हेने मोर्स कोडचा जन्म झाला. या पध्दतीने संदेश पाठवण्याची प्रथा इतकी रुजली की, टपाल आणि तार खात्यापैकी तार विभाग फक्त याच कामासाठी होता. दुस-या महायुध्दात तारखात्याच्या या संदेश यंत्रांनी मोठी कामगिरी बजावली.
मोर्स कोडिंग मधे कोणत्या अक्षराला कोणता ग्रुप ठरवला तो तक्ता गंमत म्हणून या लेखाच्या शेवटी दिला आहे.
थोडक्यात दोनच वेगळे सिग्नल हातात असतांना त्यांचे निरनिराळे ग्रुपिंग करून त्यामधून भाषा व्यक्त करण्याची युक्ति माणसाने शोधली. माझ्या मते संगणकाचा शोध लागण्याच्या दिशेने हे पहिले पाऊल होते.
याच प्रकारे समजा आपण आठ बल्बांची एक माळ केली. त्यातल्या ज्या बल्ब पर्यंत एक वीजप्रवाह पोचेल तो बल्ब पेटेल, त्याला आपण १ म्हणायचा आणि ज्या बल्बपर्यंत वीज प्रवाह पोचणार नाही तो पेटणार नाही त्याला आपण 0 म्हणायचं. अशी व्यवस्था केली तर त्या माळेतले कोणकोणते बल्ब पेटले, त्या अनुक्रमाला आपण एखाद्या ठराविक अक्षराची खूण किंवा अक्षऱसाखळी असे म्हणू शकतो. मोर्सने त्याच्या कोडचा आवाका चार सिग्नलचा अर्थात तसा लहानच ठेवला होता व फक्त कॅपिटल लेटर्स वापरून काम भागवले होते. त्या ऐवजी आठ बल्बांची माळ केली तर वरील फुली-गोळ्यांच्या गणिताप्रमाणे 256 ग्रुप मिळतील. सगळी इंग्रजी अक्षरे, विराम चिह्न, अंक इत्यादींना एक-एक अनुक्रम बहाल करून टाकता येईल. संगणकाची प्रोसेसर चिप आठ-आठ बल्बांच्या त्या अनुक्रमावरून ओळखेल की नेमके कोणते अक्षर लिहायचे आहे, आणि संगणकाच्या पडद्यावर नेमके तेच अक्षर लिहून दाखवेल. यामधील बल्बची गरज माणसाला, पण यंत्रांना बल्ब नसला, फक्त वीजप्रवाह आहे का नाही तेवढे ओळखता आले तरी पुरते. मग कुठल्या कुठल्या तारेवर वीजप्रवाह आहे ते तपासून संगणक ते अक्षर ओळखणार. अशा आठ संकेतांच्या अक्षरसाखळीला बाइट असं नांव पडले.
आठ-आठ तारांचा जो संच करतात, त्याला BUS म्हणतात. त्यातील प्रत्येक तारेला वेगवेगळा वीजपुरवठा केला जातो. हल्ली आठ तारांच्या ऐवजी सोळा, बत्तीस किंवा चौसष्ट तारांची BUS वापरतात. त्यांना कोटयावधी सिग्नल वेगळेपणाने ओळखू येतात.
अशा रीतीने खूप मोठ्या जागेत, खूप वीज वापरून आणि आठ-आठ वीजप्रवाहांच्या ग्रुपचे संकेत वापरून काम करणारे संगणक 1945 मधेच उपयोगांत आलेले होते. सेमीकण्डक्टरच्या शोधामुळे मोठे वीजप्रवाह बाद करून त्या ऐवजी अतिसूक्ष्म वीजप्रवाहावर चालणारी छोटी यंत्र वापरणं शक्य झालं.
म्हणजे पहा हं, फक्त वीजप्रवाह आहे की नाही एवढ्या वरुन आपण गणिती भाषेला मानवी भाषेत बदलू शकतो . संगणकाकडे मेंदू असतो याचा नेमका अर्थ एवढाच की आठ तारांच्या ग्रुप पैकी कुठे-कुठे वीज आहे किंवा नाही एवढ तपासून तो त्याचा भाषिक अर्थ काढू शकतो. इतकच नाही तर त्यामधील आकडे ओळखून गणित करायचे असेल तर तेही करू शकतो.
इथे चित्र या चित्रातील पेटलेल्या बल्ब वरून आपण हा आकडा लिहू-०१००१०१० याचा गणिती अर्थ ७४ असा होईल पण अक्षर म्हणून समजायचे असेल तर J हे अक्षर असेल.
आकड्यांचा शोध लावून आणि गणित शास्त्रात प्रगती करुन माणसाने प्रगतिचे आतापर्यंतचे टप्पे गाठले. गणित समजणारं, गणित करु शकणारं अस यंत्र असल्यामुळेच संगणकदेखील इतर सर्व यंत्राच्या तुलनेत श्रेष्ठ ठरलेला आहे. या एका गणित विद्येच्या बीजातून मोठा वृक्ष वाढला आणि त्याने संगणकामध्ये अचाट कामं करण्याची अफाट क्षमता निर्माण केली.
=======================================
Morse code
मोर्सची गोष्ट चटका लावून जाणारी आहे. एक उत्कृष्ट चित्रकार अशी ख्याती असलेला हा माणूस वॉशिंग्टन मघे मोठे पेंटिंग करत असतांना बायको दूरच्या गांवी आजाराने एकाकी झुंजत मरण पावते. तेंव्हा इतर सर्व सोडून तो संचारयंत्रणा द्रुतगामी कशी होईल या एकाच ध्येयाने पछाडतो व सन 1825 ते 1840 या काळांत सिंगल-वायर टेलीग्राफी या नावाने एका तारेतून संदेश पाठवण्याचा शोध लावतो. मोर्सच्या लक्षांत आले की तो दोनच त-हेचे सिग्नल पाठवू शकत होते. एक छोटया वेळेचा आणि एक मोठया वेळेचा, डिड् आणि डाSS ( किंवा डॉट . आणि डॅश - ). त्यांचेच ग्रुपिंग करून त्याने मोर्सकोडची रचना केली.
पुढे सन 1890 ते 1900 या काळांत जगदीशचंद्र बोस, ह्यूजेस आणि माकोंनी यांच्या प्रयोगांमधून बिनतारी संदेश यंत्रांचा (वायरलेस टेलीग्राफी) शोध लागला तेव्हा मोर्सचीच कोडिंग पद्धत वापरली
यामधे मोर्सने फक्त कॅपिटल अक्षरेच वापरली हे तुमच्या लक्षांत आले असेलच.
शिवाय इंग्रजीत जास्त वापराव्या लागणा-या अक्षरांना त्याने एक किंवा दोनच सिग्नल वापरले उदा. E साठी . T साठी - तर कमी वापराच्या Z साठी ---- असे विचारपूर्वक ठरवले होते.
मोर्स कोड मध्ये संदेश पाठवणारा व संदेश घेणारा, दोन्हीं माणसे होती त्यामुळे एक अक्षर सांगून संपले, हे दर्शविण्यासाठी पॉज ही तिसरी खूप पण वापरता येत होती. सगणकांत मात्र दोन शब्दांमधील जागा सोडण्यासाठी जो space bar वापरतात त्याला देखील एक सांकेतिक ग्रुप ठरवलेला असतो.
===============================================
कुठल्याही दशांश आकड्याला झटकन द्व्यंक आकडयांत बदलण्याची एक लघू -गुरू पद्धत वैदिक गणितात दिलेली आहे. तर अग्निपुराणांत गंमत म्हणून एक त्रिअंक पद्धत पण मांडून दाखवली आहे. त्यातील आकडे असे दिसतील ---
1
2
10
11
12
20
21
22
100
101
102
110
111
112
120
121
122
200
201
202
210
211
212
220
221
222
1000
वगैरे.
इथे ते १०, १००, १००० हे आकडे आहेत त्यांचे मूल्य दशांश पद्धतीत अनुक्रमे ३, ९ (तीनचा वर्ग), व २७ (तीनचा घन) आहे.
गणिताच्या जगांत अशा गमती जमती खूप आहेत.
===============================================
वर सांगितलेल्या 8 तारांतील प्रत्येक सिग्नलला बिट म्हणतात, व असे 8 सिग्नल एकत्र केले की त्याला बाईट म्हणतात. 8 बिटचा एकेक बाईट वापरून 256 वेगवेगळ्या अक्षरसाखळ्या बनू शकतात. इंग्रजीचे काम एवढ्याने झकास भागले कारण इंग्रजीत फक्त २६ अक्षरे आहेत. त्यामुळे स्मॉल लेटर्स, कॅपिटल लेटर्स, सर्व विराम चिह्ने, आकडे, ही सगळी काही बसवता आली. इंग्रजी अक्षरासाठी संकेताचे हे प्रमाणकीकरण (standardisation) 1960 मधेच सुरू झालेले होते.
याला ASCII standard असे नांव पडले. इंग्रजीची वर्णमाला ग्रीक, लॅटिन, रोमन असा प्रवास करत तयार झालेली आहे. त्याच वर्णमाला घेतलेल्या आणि रोमनसोबत काही कमी-अधिक विशेष अक्षरखुणा घेतलेल्या भाषा उदा. फ्रेंच, जर्मन, स्वीडीश, इटालियन या सर्व भाषा देखील वरील 256 साखळ्यात बसून गेल्या. पूर्व यूरोपीय देशांत लॅटिनशी साम्य असणारी सिरीलिक वर्णमाला वापरतात, उदा रशियन भाषेसाठी. त्यांची जादा अक्षर-चिह्ने आहेत, ती पण बसवता आली. त्या सर्व अक्षर-चिह्नांचे कोड ठरले. ते आपल्याला सोबतच्या तक्त्यांत दिसतात.
Symb Decimal Binary Symb Decimal Binary
A 65 01000001 a 97 01100001
B 66 01000010 b 98 01100010
C 67 01000011 c 99 01100011
D 68 01000100 d 100 01100100
E 69 01000101 e 101 01100101
F 70 01000110 f 102 01100110
G 71 01000111 g 103 01100111
H 72 01001000 h 104 01101000
I 73 01001001 i 105 01101001
J 74 01001010 j 106 01101010
K 75 01001011 k 107 01101011
L 76 01001100 l 108 01101100
M 77 01001101 m 109 01101101
N 78 01001110 n 110 01101110
O 79 01001111 o 111 01101111
P 80 01010000 p 112 01110000
Q 81 01010001 q 113 01110001
R 82 01010010 r 114 01110010
S 83 01010011 s 115 01110011
T 84 01010100 t 116 01110100
U 85 01010101 u 117 01110101
V 86 01010110 v 118 01110110
W 87 01010111 w 119 01110111
X 88 01011000 x 120 01111000
Y 89 01011001 y 121 01111001
Z 90 01011010 z 122 01111010
वरील सारणीत आपण पहातो की A साठी 01000001 ही अक्षर-साखळी तर a साठी 01100001 ठरली. संगणकाच्या दृष्टीने फक्त उजवीकडून सहाव्या या एकाच ठिकाणी फरक पडला. अक्षर-साखळ्या ठरवतांना हे भान ठेवणे खूप गरजेचे असते. कारण संगणकाला शक्य तितके कमी काम करावे लागले तरच तो कार्यक्षम.
======================================
आठ-बिटची अक्षर-साखळी व आठ तारांची बस यांचे काम छान जुळले पण इतर कित्येक भाषांच्या अक्षर-चिह्नांना आठ-बिटची अक्षर-साखळी पुरत नव्हती. मग 1987 पासून जागतिक स्तरावर सोळा-बिटच्या अक्षर-चिह्नांचा विचार होऊ लागला. युनीकोड हे वेगळे स्टॅण्डर्ड त्यासाठी जास्त उपयोगी ठरत होते. मग जागतिक पातळीवर युनिकोड कन्सोर्शियमची स्थापना होऊन त्यांनी सर्व भाषांतील प्रमाणकांप्रमाणे त्यांच्या कोडिंगचे प्रयत्न सुरू केले.
आता थोडा या भाषांचा विचार करू.
जगांत एकूण चार वर्णमाला आहेत –
1) ब्राह्मी व त्यांतून उद्भवलेल्या वर्णमाला ज्या भारत, मलेशिया, थायलंड, इंडोनेशिया, तिबेट, श्रीलंका यंथील मूळ भाषांच्या वर्णमाला आहेत.
2) चायनीज, मंगोलियन, जपान व बरेच अंशी कोरियन भाषेची वर्णमाला
3) अरेबिक फारसी, व त्यासदृश भाषांच्या वर्णमाला
4) ग्रीकमधून उद्भवलेल्या किंवा त्या सदृश लॅटिन, रोमन., सिरीलीक इत्यादी यूरोपीय वर्णमाला.
पहिल्या तीन वर्णमालांसाठी २५६ अक्षर-चिह्न अपुरी पडत होती. सोळा-बिटांची अक्षर-साखळी वापरली तर 65536 प्रकारचे संकेत उपलब्ध होऊन अरेबिक व चायनीज वर्णमाला त्यांत बसवता येतात. यासाठी सर्व अरेबिक देशांनी तसेच चीन-जपान-कोरिया या त्रिकुटाने स्वतः पुढाकार घेऊन त्यांच्या भाषांसाठी युनीकोड स्टॅण्डर्ड कसे असेल ते ठरवले व जगभरातील सर्व संगणकीय मंडळींनी ते स्वीकारले. त्याच वेळी हार्डवेअरमधेही प्रगती होत होती त्यामुळे सोळा तारांची बस उपलब्ध होताच अरेबिक व चीनी वर्णमाला वापरणाऱ्यांचे काम वेगाने वाढत गेले. आता या सर्व भाषांमधे वैयक्तिक वापराप्रमाणेच प्रकाशन क्षेत्रातही झपाटयाने काम होऊ लागले आहे
भारतियांनी हे अजून केलेले नाही कारण इच्छाशक्ति व दूरदृष्टिचा अभाव. यामुळे देश म्हणून आपल्याकडील प्रकाशनकामाची गति मंदावलेलीच रहात आहे.
मात्र जागतिक युनीकोड कन्सॉर्शियमने पुढाकार घेऊन भारतीय भाषांसाठी एका टप्प्यापर्यंत स्टॅण्डर्ड तयार केले. सर्वसामान्यांच्या वापरात असणाऱ्या विण्डोज ऑपरेटिंग सिस्टम व लीनक्स ऑपरेटिंग सिस्टम या दोघांना ते चालते. आपल्या संगणकात विण्डोज सिस्टम असेल तर प्रत्येक भारतीय भाषेसाठी एका फॉण्टची सोय आहे तर लीनक्स सिस्टम घेतल्यास पाच-सहा सुंदर फॉण्टसेटची सोय आहे. त्यामुळे इंटरनेट, ईमेल, वेबसाईट सारख्या वेब-व्यवहाराला हे फॉण्ट वापरता येतात. पण प्रकाशन व्यवसायासाठी ते पुरेसे नाहीत. त्यासाठी विविध कंपन्यांचे फॉण्टसेट्स असणारी सॉफ्टवेअर विकत घ्यावी लागतात. पण या कंपन्यांचे फॉण्ट्स एकमेकाना किंवा वेब-व्यवहाराला चालत नाहीत. त्यामुळे प्रकाशनाचा वेग मंदच रहातो.
================================================
भारतीय माणूस तसा खूप हुशार पण देशाची प्रगति, दूरदृष्टि इत्यादी गोष्टींचे भान नसलेला. सोळा-बिट साखळ्यांची सोय झाल्याबरोबर चीन-जपान-कोरियाने त्यांच्या भाषांमधली लिप्यात्मक एकता टिकवून धरण्यासाठी एकत्र येऊन खास स्टॅण्डर्ड ठरवले व युनीकोडने तेच स्वीकारावे यासाठी राजकीय पातळीवर आग्रह धरला. अरबी वर्णमालेची एकात्मता टिकवणारे स्टॅण्डर्ड देखील ठरले. भारतीयांनी आपली वैचारिक गोंधळ व फाटाफुटीची परंपरा अजून टिकवून ठेवली आहे. युनीकोड मधे ई-मेलची सोय होत असतानाच दुसरे गोंधळ झाले आहेत. त्याबाबत पुढील एका भागांत वाचू या.
इंग्रजीऐवजी स्वतःची मातृभाषा वापरल्याने संगणकीय प्रगती होते का या प्रश्नाच्या उत्तरासाठी ही आकडेवारी पहा आणि ही समजूत चुकीची आहे हे ओळखून घ्या कारण चीनची संगणक-साक्षरता इंग्रजीसाठी अडून राहिली नाही.
2004 साक्षरता इंग्रजी-साक्षरता संगणक-साक्षरता
भारत 52 टक्के 25 टक्के 09 टक्के
चीन 88 टक्के 11 टक्के 53 टक्के
--------------------------------------------------------------------------------
==========================================================
DELETING BELOW MENTIONED PORTION HERE AND SHIFTING --(NOT IN TOTO) TO CH 29
--------------------------------------------------------------------------
भारतीय माणूस तसा खूप हुशार पण दूरदृष्टि नसलेला. त्यामुळे १९८५ ते २०१६ या काळात काय गोंधळ झाले व अजूनही चालू आहेत ते पाहू या. 1988 मधे भारत सरकारचा इलेक्ट्रॉनिक्स विभाग व सी-डॅक यांनी भारतीय अक्षर-साखळींसाठी, आठ-बिट सिस्टम चे ISCII हे स्टॅण्डर्ड ठरवण्याची कमिटी स्थापन केली. संस्कृत वर्णमाला ध्वनी-संकेतांवर आधारित आहे. याच संकल्पनेचा उपयोग करून सर्व भारतीय भाषांसाठी एकच असे उपयुक्त कोड तयार झाले, शिवाय त्याच ध्वनी-संकेतांवर आधारित व शिकायला खूप सोपा असा इन्सक्रिप्ट की-बोर्ड डिझाइन केला गेला. प्रयोगादाखल रेल्वेच्या डब्यावरील रिझर्वेशन चार्टचा एकच मजकूर सर्व भारतीय लिप्यांमधे देऊन हे सोपे व चांगले असल्याचे दाखवून दिले. हे स्टॅण्डर्ड प्रयत्नपूर्वक आखलेले असून त्याला 1991 मधे BIS (Bureau of Indian Standards ) ची मान्यता पण मिळाली. ISCII स्टॅण्डर्ड व इन्सक्रिप्ट-कीबोर्डचे डिझाइन या सी-डॅकच्या दोन मोठ्या उपलब्धी होत्या.
पण या आरंभिक उत्तम कामानंतर सी-डॅकचे धोरण बदलले. संपूर्ण देशााला एक स्टॅण्डर्ड असण्याचे महत्व त्यांना समजलेच नाही. संगणकीय फॉण्ट व भाषा सॉफ्ट बनवणार्‍या कंपन्यांनी हेच स्टॅण्डर्ड वापरावे किंवाअशी सक्ती कोणीच केली नाही. याच सुमारास संगणकावर मराठी लेखनासाठी सॉफ्टवेअर तयार करणाऱ्या कित्येक कंपन्या निघाल्या. त्या सर्व एकमेकांना स्पर्धा करीत राहिल्याने त्यांनी स्टॅण्डर्ड कोड न वापरता स्वतःचे टॉपसीक्रेट कोड बनवले. हे करताना कारण मात्र असे दिले गेले की सर्व भारतीय भाषा पूर्णत्वाने लिहिता येण्यासाठी २५६ संकेतचिह्न अपुरी आहेत. म्हणून आमच्या ग्राहकांच्या गरजेनुसार आम्ही वेगळे कोड वापरू. मुख्य म्हणजे केंद्र सरकारची कंपनी असूनही सी-डॅक पण त्या स्पर्धेत उतरली. त्यांनीही स्वतः केलेले स्टॅण्डर्ड कोड न वापरता वेगळे, टॉपसीक्रेट कोड वापरले. स्टॅण्डर्ड कोड वापरले तर ते सर्वांना खुले व उपलब्ध असते. तसे न केल्यामुळे संगणकीय मजकुराच्या देवाण-घेवाणीत कधीच एकरूपता आली नाही. "या हृदयीचे त्या हृदयी घातले" हा ज्ञानेश्वरांचा वारसा सांगणाऱ्या मराठीत "या हृदयीचे त्या हृदयी कळोच नये" असा प्रकार झाला, प्रत्येक सॉफ्टवेअर कंपनी आपल्याला पाहिजे त्याप्रमाणे अक्षर-आखणी करत होती. शिवाय या सर्वांनी सॉफ्टवेअरची किंमतही भरमसाठ म्हणजे रू.15000 च्या पुढे ठेवली. त्याचवेळी इंग्रजी लेखनाचे सॉफ्टवेअर मात्र संगणकाचा घटक म्हणून फुकट किंवा अत्यल्प किंमतीत मिळत. अशा प्रकारे बाजाराच्या स्पर्धेत भाषेची समृध्दी गौण ठरली, आणि इंग्रजीच्या तुलनेत मराठीचा वापर नगण्यच राहिला. २००५ नंतर ही परिस्थिती सुधारण्याच्या नावाखाली सरकारने व सीडॅकने इंग्रजीचे वर्चस्व अधिकच वाढेल असे नवे धोरण अमलात आणले.
संगणक वापरायला इंग्रजी यावेच लागते ही सामान्य माणसाची समजूत झाली त्याचे हे मोठे कारण होते. इतके महागडे सॉफटवेअर निव्वळ भाषाप्रेमापोटी घ्यावे असे सामान्य माणसाला कसे वाटणार किंवा कसे परवडणार? शिवाय इतके करुनही जे लिहिले ते दुस-या संगणकावर वाचता येत नाही. तिथे देखील तेच महागडे सॉफटवेअर घेतलेले नसेल तर आधीच्या संगणकावरील अक्षरे तिथे चौकोन, फुल्या, असे कांहीतरी junk (जंक) रूपांत दिसतात. पुढे ईमेल आले त्यावरही हे मराठी लेखन पाठवणे अशक्य झाले, तिथेही ते जंक दिसू लागले. हा गोंधळ आजही कायम आहे.
1988-95 या काळांत विण्डोज सारखी प्रगत ऑपरेटिंग सिस्टम किंवा ईमेल अजून आलेले नव्हते. तरीही भारतीयांनी 256 अक्षर-साखळ्यामधे आपल्या भाषा बसवल्या. ISCII standard व इन्सक्रिप्ट-अनुक्रम तयार केले. या दोन उपलब्धी होत्या. इतर टंक कंपन्यांनी केलेले कामही उपलब्धीच होती. कारण त्यांच्यामुळे भारतांतील संगणक-साक्षरता इतर देशांच्या तुलनेत जास्त वाढत होती. मात्र कोड गौप्य आणि महाग ठेवण्याचा दुराग्रह वाढतच राहीला तो या सर्व उपलब्धींवर पाणी ओतत होता. एकाने केलेल्या कामाचा उपयोग दुस-याला होत नव्हता, उलट त्याला कां म्हणून उपयोग करू द्यायचा अशी वृत्ती होती. सर्वांचे लँग्वेज कोड एकच असते तर हा उपयोग झाला असताच शिवाय तेच लँग्वेज कोड ऑपरेटिंग सिस्टमचा हिस्सा बनून मिळावा असा आग्रह मायक्रोसॉफ्टकडे संगठित रीत्या करता आला असता. त्या ऐवजी भारतीयांना दूरगामी चिंतन करता येत नाही हेच चित्र उभे रहात होते.
1995 च्या पुढे जागतिक पातळीवर युनिकोड सारखे 65536 संकेतचिह्न उपलब्ध असणारे स्टॅण्डर्ड टप्प्याटप्प्याने येऊ लागले त्यावर अरेबिक व चीनीसकट इतर भाषांनी आपल्या अक्षर-साखळ्यांचे प्रमाणकीकरण करून घेऊन त्याची सुसूत्रता व देवाणघेवाण वेगाने वाढू लागली. भारतीयांनी मात्र कित्येक घोळ चालू ठेऊन आपल्या वर्णमालेसाठी अजूनही एका स्टॅण्डर्डचा स्वीकार केलेला नाही. त्यामुळे आजही आपल्याकडे गद्यसंकलनाची एकात्मता आली नाही. 1988-95 या काळांत मिळालेला पुढाकार मागे पडून व सुरुवातीला संगणक-साक्षरतेबाबत इतरांच्या पुढे राहूनही कामाची सुसूत्रता, देवाणघेवाण याबाबतीत आपण सातत्याने मागे पडत चाललो आहोत.
अजूनही महाराष्ट्रात विविध सॉफ्टवेअर पुरवणार्‍या कंपन्या व स्वत: सी-डॅक त्यांचेच गुप्त कोड भरमसाठ किंमतीला विकत आहेत आणि मराठीचे नुकसान करत आहेत. युनीकोड स्टॅण्डर्ड वापरा असा सरकारी आदेश असूनही तसेच युनीकोड स्टॅण्डर्ड वापरणा-या लीनक्ससारख्या प्रगत ऑपरेटिंग सिस्टम मोफत उपलब्ध असूनही नॉन-स्टॅण्डर्ड उत्पादने चालू आहेत. हाच प्रकार सर्व राज्यांत व केंद्रांतही चालू आहे.
खरे तर सी-डॅकसकट सर्वांनी आतापर्यंत विकसित केलेले शंभरएक फॉण्टचे कोड बदलून सर्व फॉण्टसाठी युनीकोड स्टॅण्डर्डचे कोड आणावे, ते कोड सर्वांना अनिर्बंध व फुकट वापरू द्यावे, व इथून पुढे कुठलेही नवे फॉण्ट विकसित करतांना युनिकोड स्टॅण्डर्ड वापरावे हे तीन उपाय राबवले तर भारतीय वाङ्मयाची झेप तत्काळ कितीतरी पटींनी वाढेल. त्याच जोडीला ज्यांनी आतापर्यंत इतर सॉफ्टवेअर वापरून हजारो पाने लिहून काढली आहेत ती नव्या युनीकोड मधे बदलून घेण्याची सोयही उपलब्ध व्हावी (सध्या टीबीआयएल व प्रखर इत्यादी कनव्हर्टर्समुळे ही सोय झालेली आहे.)
नोंदीसाठी नोंद घ्यायला हरकत नाही की स्पर्धेत राहून एकही फॉण्ट फुकट न देणा-या सी-डॅकने 1993-97 या काळांत त्यांच्या संकेतस्थळावरून फक्त एका पानापुरते लीपलाईट हे सॉफ्टवेअर सर्व भारतीय लिपींसाठी फ्री-डाउनलोड उपलब्ध केले होते व त्यामुळे थोडे काम होत होते. इन्सक्रिप्ट आधारित असल्याने ते सोपे होते. पण मग ती सोय काढून घेऊन इंग्रजी माध्यमातून फोनेटिकचा वापर करून लिहिल्यावर पडद्यावर मराठीत मजकूर दिसेल असे एक सॉफ्टवेअर फुकट पुरवले. "तुमची कोणतीही भारतीय भाषा असो, इंग्रजीत टायपिंग करा, पडद्यावर तुमच्या लिपीत दिसेल" असे ते सॉफ्टवेअर होते. त्यामुळे "आपली लिपी हवीच कशाला? आहे सोय तर इंग्रजी टायपिंग वापरा की" असाही एक मतप्रवाह सुरू झाला. त्यामुळे पुढील दहा वर्षांत आपल्या भारतीय लिप्या संगणकावरून हरवण्याचा धोका निर्माण झाला आहे. एक वेगळा धोकाही ओळखायला हवा. युनिकोड मधे इतर चांगले घडत असले तरी पण त्यांत भारतीय लिपींची एकात्मता, जो आपल्या लिपींचा खरा आधार आहे व जो सी-डॅकने पूर्वी इन्सक्रिप्टमधे जपला होता तोच काढून टाकला आहे. यावरही आपण तत्काळ पाउल उचलण्याची गरज आहे.
नुकतेच (2009) महाराष्ट्र शासनाच्या आग्रहावरून सी-डॅकने पुन्हा एकदा लीपलाईटची फ्री-डाउनलोड सोय फक्त मराठीपुरती उपलब्ध केली आहे. युनीकोड उपलब्ध होईपर्यंत तो एक बरा पर्याय आहे. परंतू ही बातमी त्यांच्या संकेतस्थळाच्या मुख्य पानावर ठेवलेली नाही तसेच ही सोय गॅरंटीने कधीपर्यंत राहील आणि इतर भारतीय भाषांसाठी कां नाही हे प्रश्न उरतातच.
यावर भारतीयता जपू पहाणा-या सर्वच भाषाप्रेमींनी जागरूकता दाखवणे गरजेचे आहे.
-------------------------------------------------------------------
संगणक म्हणजे अफलातून गणित पुस्तकाप्रमाणे तपासले 24-07-2011 later delete portion below double-line after checking whole book
या भागांतील शब्दावली -- decimal system = दशांश पद्धत, binary system = द्व्यंक पद्धत
संगणक म्हणजे एक युक्तिबाज जादूगर असतो, कारण त्याच्याकडे एक मेंदू असतो वगैरे ठीक आहे. पण हा मेंदू येतो कुठून? आणि माणसाकडे मेंदू असतो या वाक्याचा तरी नेमका अर्थ काय? मेंदूमुळे काय होते?
मेंदूमुळे आपल्याला वेगवेगळया वस्तूंचे वेगळेपण ओळखता येते आणि त्यामुळे आपण पुढे काय करावे हे ठरवता येते. वेगवेगळया रंगांचे वेगळेपण, आवाजांचे, स्पर्शांचे, वासांचे आणि चवींचे वेगळेपण, आपण ओळखू शकतो. याहून महत्वाचे म्हणजे मानवी उत्क्रांती होत असतांना माणसाचा मेंदू कधी तरी आकडे मोजायला शिकला. या घटनेला काही हजार वर्ष झाली असावीत. मानवाला आकडयांची संकल्पना सुचली तेव्हा कदाचित हाताची दहा बोटे त्याच्या समोर असतील.
ज्यांनी कुणी अंकांचा शोध लावला त्यांची कल्पना शक्ती अफाटच म्हणावी लागेल. त्यांनी १ ते ९ हे आकडे तर कल्पकतेने मांडलेच शिवाय शून्य या अफलातून आकड्याची पण योजना केली. १ ते ९ हे आकडे एकापेक्षा एक ज्येष्ठ - मोठे असतात, त्यांना एक वर्तुळकारांत मांडायच आणि ९ नंतर एका वर्तुळाची चक्कर मारुन आल्याप्रमाणे पुन: पहिल्या जागेवर यायचं, आणि यावेळी एक वर्तुळ पूर्ण झाल्याचा संकेत म्हणून एकाच्या जोडीला शून्य (0) पण लिहायचं, असा २ आकडी अंक तयार करायचा- या सगळ्याला कांय दिव्य दृष्टीच लागली असेल. मग दुसऱ्या फेरीत पुनः एकावर एक ११, एकावर दोन १२ अस करत करत एकावर नऊ १९ पर्यंत आले की पुढे २ वर्तुळं पूर्ण झाल्याचा संकेत म्हणून दोनवर शून्य २०, त्यापुढे तीन वर शून्य तीस............... ही दिव्य जादू ज्याला सगळ्यांत आधी समजली तो आनंदाने किती नाचला असेल? अथर्व वेदाच्या कांही सूक्तांमधे अशा पद्धतीने आकडे समजून व शिकून घ्यावेत असे वर्णन दिले आहे.
अस जेंव्हा दर नऊ आकड्यांनी एक वर्तुळ पूर्णत्वाच्या जवळ येऊन पुढला आकडा लिहीण्यासाठी शून्य वापरलं जाते, तेव्हां अंक लिहीण्याच्या या पध्दतीला दशमान किंवा दशांश पध्दत असे म्हणतात. एक ते नऊ या आकड्यांना मूळांक असे म्हणतात. आणि हा शोध आपण भारतीयांनी कित्येक हजारो वर्षापूर्वी लावला होता. त्यातूनच पुढे गणित शास्त्र जन्माला आल. गणित किंवा गणना करता येण म्हणजे मेंदूला अफाट चालना.
आता अशा जगाची कल्पना करु या जिथे मूळ आकड्यांपैकी फक्त एक एवढाच माहित आहे. तो झाला की पुढल्या आकड्यासाठी पुन: शून्याची जोड घ्यावी लागते.
अशा जगांत १ हा आपल्या १ सारखाच लिहीला जाईल. पण २ नावांचा आकडा नसेल, त्याऐवजी १ व जोडीला शून्य म्हणजे १० अस लिहाव लागेल. याला दहा अस वाचू नका - गोंधळ होईल, त्याऐवजी एक-शून्य असं वाचा. आता त्यापुढचा आकडा एक-एक असा लिहीला जाईल. आणि त्यापुढचा लिहीण्यासाठी पुन: शून्याची जोड घेऊन एक-शून्य-शून्य असे लिहावे लागेल. अशा जगांत आपले दशांश आकडे कसे लिहीलेले दिसतील ते पाहू या.
१ - १
२ - १०
३ - ११
४ - १००
५ - १०१
६ - ११०
७ - १११
८ - १०००
९ - १००१
१० - १०१०
११ - १०११
१२ - ११००
१३ - ११०१
१४ - १११०
१५ - ११११
१६ - १००००
आकडे मांडायच्या या पद्धतीला द्व्यंक पद्धत (binary) असे म्हणतात.
अशा या आकड्यांनी आपल्याला बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार, भागाकर करता येईल कां? हो करता येतो- आणि ते गणित सोडवतांना धमाल गंमत येते. तसं ते खूप सोपं असत. उदाहरणादाखल एक करुनच पाहूया.
आणि खरोखरच द्व्यंक पद्धतीत २० ही संख्या १०१०० अशी लिहिली जाते व ६ ही संख्या ११० अशी लिहिले जाते.
आपण दशांश पद्धतीची उजळणी केली आणि द्व्यंक पद्धत समजाऊन घेतली. आता फुली-गोळ्याची एक गंमत पाहू या. समजा माझ्याकडे फुली किंवा गोळे असलेली खूप लेबल्स आहेत पण वस्तूंवर एका वेळी एकच लेबल चिकटवायचे आहे, तर या लेबलांकडे बघून मला फक्त x आणि 0 असे दोनच प्रकारचे ढीग तयार करता येतील. मात्र मी एका वेळी दोन लेबलं चिकटवायची असं ठरवलं तर तर मला xx, x0, 0x, 00 असे चार प्रकारचे ढीग मिळतील.
एका वेळी तीन लेबल्स वापरून चालत असेल तर आठ प्रकारचे ढीग मिळतील --
xxx, xx0, x0x, x00, 0xx, 0x0, 00x, 000
याचे सूत्र आपण लिहू शकतो...
एका वेळी 1 लेबल वापरले तर ओळखता येणार -- 2 प्रकार
एका वेळी 2 लेबलं वापरली तर ओळखता येणार -- 4 प्रकार
एका वेळी 3 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 8 प्रकार
एका वेळी 4 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 16 प्रकार
एका वेळी 8 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 256 प्रकार
एका वेळी 16 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 65536 प्रकार.
या खेळाचा वापर कुठे झाला असेल? तो झाला तार खात्यांत. तो करणारा वैज्ञानिक होता मोर्स. त्याच्या सिंगल-वायर टेलीग्राफी या पद्धतीत एका तारेतून तो दोनच त-हेचे सिग्नल पाठवू शकत होते. एक छोटया वेळेचा आणि एक मोठया वेळेचा, डिड् आणि डाSS ( किंवा डॉट . आणि डॅश - ).
आता फुली-गोळ्याच्या गणितावरून आपण शिकलो की एकेका सिग्नलचा संकेत पाठवायचा म्हटला तर एकूण दोन प्रकारचे संकेत पाठवता येतील. दोन सिग्नलची जोडी करुन संकेत पाठवायच ठरवल तर चार प्रकारचे, तीन सिग्नलचा ग्रुप केला तर आठ प्रकारचे आणि चार सिग्नलचा ग्रुप केला तर सोळा प्रकारचे संकेत पाठवता येतील. 16 + 8 + 4 + 2 = 30 असे 30 प्रकार होऊ शकतात. इंग्रजीमधील अक्षरे फक्त सव्वीस. म्हणजे जर प्रत्येक अक्षराचा एक सांकेतिक ग्रुप ठरवून टाकला तर त्या त्या ग्रुप-सिग्नल वरुन ते ते अक्षर ओळखता येईल. शून्य ते नऊ या आकड्यांसाठी पाच सिग्नलांचे ग्रुप आणि कॉमा, फुलस्टॉप व प्रश्नचिह्नासाठी सहा सिग्नलांचे ग्रुप अशा ते-हेने मोर्स कोडचा जन्म झाला. या पध्दतीने संदेश पाठवण्याची प्रथा इतकी रुजली की, टपाल आणि तार खात्यापैकी तार विभाग फक्त याच कामासाठी होता. दुस-या महायुध्दात तारखात्याच्या या संदेश यंत्रांनी मोठी कामगिरी बजावली.
मोर्स कोडिंग मधे कोणत्या अक्षराला कोणता ग्रुप ठरवला तो तक्ता गंमत म्हणून या लेखाच्या शेवटी दिला आहे.
थोडक्यात दोनच वेगळे सिग्नल हातात असतांना त्यांचे निरनिराळे ग्रुपिंग करून त्यामधून भाषा व्यक्त करण्याची युक्ति माणसाने शोधली. माझ्या मते संगणकाचा शोध लागण्याच्या दिशेने हे पहिले पाऊल होते.
याच प्रकारे समजा आपण आठ बल्बांची एक माळ केली. त्यातल्या ज्या बल्ब पर्यंत एक वीजप्रवाह पोचेल तो बल्ब पेटेल, त्याला आपण १ म्हणायचा आणि ज्या बल्बपर्यंत वीज प्रवाह पोचणार नाही तो पेटणार नाही त्याला आपण 0 म्हणायचं. अशी व्यवस्था केली तर त्या माळेतले कोणकोणते बल्ब पेटले, त्या अनुक्रमाला आपण एखाद्या ठराविक अक्षराची खूण किंवा अक्षऱसाखळी असे म्हणू शकतो. मोर्सने त्याच्या कोडचा आवाका चार सिग्नलचा अर्थात तसा लहानच ठेवला होता व फक्त कॅपिटल लेटर्स वापरून काम भागवले होते. त्या ऐवजी आठ बल्बांची माळ केली तर वरील फुली-गोळ्यांच्या गणिताप्रमाणे 256 ग्रुप मिळतील. सगळी इंग्रजी अक्षरे, विराम चिह्न, अंक इत्यादींना एक-एक अनुक्रम बहाल करून टाकता येईल. संगणकाची प्रोसेसर चिप आठ-आठ बल्बांच्या त्या अनुक्रमावरून ओळखेल की नेमके कोणते अक्षर लिहायचे आहे, आणि संगणकाच्या पडद्यावर नेमके तेच अक्षर लिहून दाखवेल. यामधील बल्बची गरज माणसाला, पण यंत्रांना बल्ब नसला, फक्त वीजप्रवाह आहे का नाही तेवढे ओळखता आले तरी पुरते. मग कुठल्या कुठल्या तारेवर वीजप्रवाह आहे ते तपासून संगणक ते अक्षर ओळखणार. अशा आठ संकेतांच्या अक्षरसाखळीला बाइट असं नांव पडले.
आठ-आठ तारांचा जो संच करतात, त्याला BUS म्हणतात. त्यातील प्रत्येक तारेला वेगवेगळा वीजपुरवठा केला जातो. हल्ली आठ तारांच्या ऐवजी सोळा, बत्तीस किंवा चौसष्ट तारांची BUS वापरतात. त्यांना कोटयावधी सिग्नल वेगळेपणाने ओळखू येतात.
अशा रीतीने खूप मोठ्या जागेत, खूप वीज वापरून आणि आठ-आठ वीजप्रवाहांच्या ग्रुपचे संकेत वापरून काम करणारे संगणक 1945 मधेच उपयोगांत आलेले होते. सेमीकण्डक्टरच्या शोधामुळे मोठे वीजप्रवाह बाद करून त्या ऐवजी अतिसूक्ष्म वीजप्रवाहावर चालणारी छोटी यंत्र वापरणं शक्य झालं.
म्हणजे पहा हं, फक्त वीजप्रवाह आहे की नाही एवढ्या वरुन आपण गणिती भाषेला मानवी भाषेत बदलू शकतो . संगणकाकडे मेंदू असतो याचा नेमका अर्थ एवढाच की आठ तारांच्या ग्रुप पैकी कुठे-कुठे वीज आहे किंवा नाही एवढ तपासून तो त्याचा भाषिक अर्थ काढू शकतो. इतकच नाही तर त्यामधील आकडे ओळखून गणित करायचे असेल तर तेही करू शकतो.
इथे चित्र या चित्रातील पेटलेल्या बल्ब वरून आपण हा आकडा लिहू-०१००१०१० याचा गणिती अर्थ ७४ असा होईल पण अक्षर म्हणून समजायचे असेल तर J हे अक्षर असेल.
आकड्यांचा शोध लावून आणि गणित शास्त्रात प्रगती करुन माणसाने प्रगतिचे आतापर्यंतचे टप्पे गाठले. गणित समजणारं, गणित करु शकणारं अस यंत्र असल्यामुळेच संगणकदेखील इतर सर्व यंत्राच्या तुलनेत श्रेष्ठ ठरलेला आहे. या एका गणित विद्येच्या बीजातून मोठा वृक्ष वाढला आणि त्याने संगणकामध्ये अचाट कामं करण्याची अफाट क्षमता निर्माण केली.
=======================================
Morse code
मोर्सची गोष्ट चटका लावून जाणारी आहे. एक उत्कृष्ट चित्रकार अशी ख्याती असलेला हा माणूस वॉशिंग्टन मघे मोठे पेंटिंग करत असतांना बायको दूरच्या गांवी आजाराने एकाकी झुंजत मरण पावते. तेंव्हा इतर सर्व सोडून तो संचारयंत्रणा द्रुतगामी कशी होईल या एकाच ध्येयाने पछाडतो व सन 1825 ते 1840 या काळांत सिंगल-वायर टेलीग्राफी या नावाने एका तारेतून संदेश पाठवण्याचा शोध लावतो. मोर्सच्या लक्षांत आले की तो दोनच त-हेचे सिग्नल पाठवू शकत होते. एक छोटया वेळेचा आणि एक मोठया वेळेचा, डिड् आणि डाSS ( किंवा डॉट . आणि डॅश - ). त्यांचेच ग्रुपिंग करून त्याने मोर्सकोडची रचना केली.
पुढे सन 1890 ते 1900 या काळांत जगदीशचंद्र बोस, ह्यूजेस आणि माकोंनी यांच्या प्रयोगांमधून बिनतारी संदेश यंत्रांचा (वायरलेस टेलीग्राफी) शोध लागला तेव्हा मोर्सचीच कोडिंग पद्धत वापरली
यामधे मोर्सने फक्त कॅपिटल अक्षरेच वापरली हे तुमच्या लक्षांत आले असेलच.
शिवाय इंग्रजीत जास्त वापराव्या लागणा-या अक्षरांना त्याने एक किंवा दोनच सिग्नल वापरले उदा. E साठी . T साठी - तर कमी वापराच्या Z साठी ---- असे विचारपूर्वक ठरवले होते.
मोर्स कोड मध्ये संदेश पाठवणारा व संदेश घेणारा, दोन्हीं माणसे होती त्यामुळे एक अक्षर सांगून संपले, हे दर्शविण्यासाठी पॉज ही तिसरी खूप पण वापरता येत होती. सगणकांत मात्र दोन शब्दांमधील जागा सोडण्यासाठी जो space bar वापरतात त्याला देखील एक सांकेतिक ग्रुप ठरवलेला असतो.
===============================================
कुठल्याही दशांश आकड्याला झटकन द्व्यंक आकडयांत बदलण्याची एक लघू -गुरू पद्धत वैदिक गणितात दिलेली आहे. तर अग्निपुराणांत गंमत म्हणून एक त्रिअंक पद्धत पण मांडून दाखवली आहे. त्यातील आकडे असे दिसतील ---
1
2
10
11
12
20
21
22
100
101
102
110
111
112
120
121
122
200
201
202
210
211
212
220
221
222
1000
वगैरे.
इथे ते १०, १००, १००० हे आकडे आहेत त्यांचे मूल्य दशांश पद्धतीत अनुक्रमे ३, ९ (तीनचा वर्ग), व २७ (तीनचा घन) आहे.
गणिताच्या जगांत अशा गमती जमती खूप आहेत.
===============================================
वर सांगितलेल्या 8 तारांतील प्रत्येक सिग्नलला बिट म्हणतात, व असे 8 सिग्नल एकत्र केले की त्याला बाईट म्हणतात. 8 बिटचा एकेक बाईट वापरून 256 वेगवेगळ्या अक्षरसाखळ्या बनू शकतात. इंग्रजीचे काम एवढ्याने झकास भागले कारण इंग्रजीत फक्त २६ अक्षरे आहेत. त्यामुळे स्मॉल लेटर्स, कॅपिटल लेटर्स, सर्व विराम चिह्ने, आकडे, ही सगळी काही बसवता आली. इंग्रजी अक्षरासाठी संकेताचे हे प्रमाणकीकरण (standardisation) 1960 मधेच सुरू झालेले होते.
याला ASCII standard असे नांव पडले. इंग्रजीची वर्णमाला ग्रीक, लॅटिन, रोमन असा प्रवास करत तयार झालेली आहे. त्याच वर्णमाला घेतलेल्या आणि रोमनसोबत काही कमी-अधिक विशेष अक्षरखुणा घेतलेल्या भाषा उदा. फ्रेंच, जर्मन, स्वीडीश, इटालियन या सर्व भाषा देखील वरील 256 साखळ्यात बसून गेल्या. पूर्व यूरोपीय देशांत लॅटिनशी साम्य असणारी सिरीलिक वर्णमाला वापरतात, उदा रशियन भाषेसाठी. त्यांची जादा अक्षर-चिह्ने आहेत, ती पण बसवता आली. त्या सर्व अक्षर-चिह्नांचे कोड ठरले. ते आपल्याला सोबतच्या तक्त्यांत दिसतात.
Symb Decimal Binary Symb Decimal Binary
A 65 01000001 a 97 01100001
B 66 01000010 b 98 01100010
C 67 01000011 c 99 01100011
D 68 01000100 d 100 01100100
E 69 01000101 e 101 01100101
F 70 01000110 f 102 01100110
G 71 01000111 g 103 01100111
H 72 01001000 h 104 01101000
I 73 01001001 i 105 01101001
J 74 01001010 j 106 01101010
K 75 01001011 k 107 01101011
L 76 01001100 l 108 01101100
M 77 01001101 m 109 01101101
N 78 01001110 n 110 01101110
O 79 01001111 o 111 01101111
P 80 01010000 p 112 01110000
Q 81 01010001 q 113 01110001
R 82 01010010 r 114 01110010
S 83 01010011 s 115 01110011
T 84 01010100 t 116 01110100
U 85 01010101 u 117 01110101
V 86 01010110 v 118 01110110
W 87 01010111 w 119 01110111
X 88 01011000 x 120 01111000
Y 89 01011001 y 121 01111001
Z 90 01011010 z 122 01111010
वरील सारणीत आपण पहातो की A साठी 01000001 ही अक्षर-साखळी तर a साठी 01100001 ठरली. संगणकाच्या दृष्टीने फक्त उजवीकडून सहाव्या या एकाच ठिकाणी फरक पडला. अक्षर-साखळ्या ठरवतांना हे भान ठेवणे खूप गरजेचे असते. कारण संगणकाला शक्य तितके कमी काम करावे लागले तरच तो कार्यक्षम.
======================================
आठ-बिटची अक्षर-साखळी व आठ तारांची बस यांचे काम छान जुळले पण इतर कित्येक भाषांच्या अक्षर-चिह्नांना आठ-बिटची अक्षर-साखळी पुरत नव्हती. मग 1987 पासून जागतिक स्तरावर सोळा-बिटच्या अक्षर-चिह्नांचा विचार होऊ लागला. युनीकोड हे वेगळे स्टॅण्डर्ड त्यासाठी जास्त उपयोगी ठरत होते. मग जागतिक पातळीवर युनिकोड कन्सोर्शियमची स्थापना होऊन त्यांनी सर्व भाषांतील प्रमाणकांप्रमाणे त्यांच्या कोडिंगचे प्रयत्न सुरू केले.
आता थोडा या भाषांचा विचार करू.
जगांत एकूण चार वर्णमाला आहेत –
1) ब्राह्मी व त्यांतून उद्भवलेल्या वर्णमाला ज्या भारत, मलेशिया, थायलंड, इंडोनेशिया, तिबेट, श्रीलंका यंथील मूळ भाषांच्या वर्णमाला आहेत.
2) चायनीज, मंगोलियन, जपान व बरेच अंशी कोरियन भाषेची वर्णमाला
3) अरेबिक फारसी, व त्यासदृश भाषांच्या वर्णमाला
4) ग्रीकमधून उद्भवलेल्या किंवा त्या सदृश लॅटिन, रोमन., सिरीलीक इत्यादी यूरोपीय वर्णमाला.
पहिल्या तीन वर्णमालांसाठी २५६ अक्षर-चिह्न अपुरी पडत होती. सोळा-बिटांची अक्षर-साखळी वापरली तर 65536 प्रकारचे संकेत उपलब्ध होऊन अरेबिक व चायनीज वर्णमाला त्यांत बसवता येतात. यासाठी सर्व अरेबिक देशांनी तसेच चीन-जपान-कोरिया या त्रिकुटाने स्वतः पुढाकार घेऊन त्यांच्या भाषांसाठी युनीकोड स्टॅण्डर्ड कसे असेल ते ठरवले व जगभरातील सर्व संगणकीय मंडळींनी ते स्वीकारले. त्याच वेळी हार्डवेअरमधेही प्रगती होत होती त्यामुळे सोळा तारांची बस उपलब्ध होताच अरेबिक व चीनी वर्णमाला वापरणाऱ्यांचे काम वेगाने वाढत गेले. आता या सर्व भाषांमधे वैयक्तिक वापराप्रमाणेच प्रकाशन क्षेत्रातही झपाटयाने काम होऊ लागले आहे
भारतियांनी हे अजून केलेले नाही कारण इच्छाशक्ति व दूरदृष्टिचा अभाव. यामुळे देश म्हणून आपल्याकडील प्रकाशनकामाची गति मंदावलेलीच रहात आहे.
मात्र जागतिक युनीकोड कन्सॉर्शियमने पुढाकार घेऊन भारतीय भाषांसाठी एका टप्प्यापर्यंत स्टॅण्डर्ड तयार केले. सर्वसामान्यांच्या वापरात असणाऱ्या विण्डोज ऑपरेटिंग सिस्टम व लीनक्स ऑपरेटिंग सिस्टम या दोघांना ते चालते. आपल्या संगणकात विण्डोज सिस्टम असेल तर प्रत्येक भारतीय भाषेसाठी एका फॉण्टची सोय आहे तर लीनक्स सिस्टम घेतल्यास पाच-सहा सुंदर फॉण्टसेटची सोय आहे. त्यामुळे इंटरनेट, ईमेल, वेबसाईट सारख्या वेब-व्यवहाराला हे फॉण्ट वापरता येतात. पण प्रकाशन व्यवसायासाठी ते पुरेसे नाहीत. त्यासाठी विविध कंपन्यांचे फॉण्टसेट्स असणारी सॉफ्टवेअर विकत घ्यावी लागतात. पण या कंपन्यांचे फॉण्ट्स एकमेकाना किंवा वेब-व्यवहाराला चालत नाहीत. त्यामुळे प्रकाशनाचा वेग मंदच रहातो.
================================================
भारतीय माणूस तसा खूप हुशार पण देशाची प्रगति, दूरदृष्टि इत्यादी गोष्टींचे भान नसलेला. सोळा-बिट साखळ्यांची सोय झाल्याबरोबर चीन-जपान-कोरियाने त्यांच्या भाषांमधली लिप्यात्मक एकता टिकवून धरण्यासाठी एकत्र येऊन खास स्टॅण्डर्ड ठरवले व युनीकोडने तेच स्वीकारावे यासाठी राजकीय पातळीवर आग्रह धरला. अरबी वर्णमालेची एकात्मता टिकवणारे स्टॅण्डर्ड देखील ठरले. भारतीयांनी आपली वैचारिक गोंधळ व फाटाफुटीची परंपरा अजून टिकवून ठेवली आहे. युनीकोड मधे ई-मेलची सोय होत असतानाच दुसरे गोंधळ झाले आहेत. त्याबाबत पुढील एका भागांत वाचू या.
इंग्रजीऐवजी स्वतःची मातृभाषा वापरल्याने संगणकीय प्रगती होते का या प्रश्नाच्या उत्तरासाठी ही आकडेवारी पहा आणि ही समजूत चुकीची आहे हे ओळखून घ्या कारण चीनची संगणक-साक्षरता इंग्रजीसाठी अडून राहिली नाही.
2004 साक्षरता इंग्रजी-साक्षरता संगणक-साक्षरता
भारत 52 टक्के 25 टक्के 09 टक्के
चीन 88 टक्के 11 टक्के 53 टक्के
--------------------------------------------------------------------------------
चीनी लोकांनी
इंग्रजी साक्षरतेच्या मागे न लागता आधी चीनी भाषेतून संगणक साक्षरता वाढवली .मग
आता आपण त्यांच्यापेक्षा मागे रहातो असा गळा काढण्यांत कांय
अर्थ?
==========================================================
DELETING BELOW MENTIONED PORTION HERE AND SHIFTING --(NOT IN TOTO) TO CH 29
--------------------------------------------------------------------------
भारतीय माणूस तसा खूप हुशार पण दूरदृष्टि नसलेला. त्यामुळे १९८५ ते २०१६ या काळात काय गोंधळ झाले व अजूनही चालू आहेत ते पाहू या. 1988 मधे भारत सरकारचा इलेक्ट्रॉनिक्स विभाग व सी-डॅक यांनी भारतीय अक्षर-साखळींसाठी, आठ-बिट सिस्टम चे ISCII हे स्टॅण्डर्ड ठरवण्याची कमिटी स्थापन केली. संस्कृत वर्णमाला ध्वनी-संकेतांवर आधारित आहे. याच संकल्पनेचा उपयोग करून सर्व भारतीय भाषांसाठी एकच असे उपयुक्त कोड तयार झाले, शिवाय त्याच ध्वनी-संकेतांवर आधारित व शिकायला खूप सोपा असा इन्सक्रिप्ट की-बोर्ड डिझाइन केला गेला. प्रयोगादाखल रेल्वेच्या डब्यावरील रिझर्वेशन चार्टचा एकच मजकूर सर्व भारतीय लिप्यांमधे देऊन हे सोपे व चांगले असल्याचे दाखवून दिले. हे स्टॅण्डर्ड प्रयत्नपूर्वक आखलेले असून त्याला 1991 मधे BIS (Bureau of Indian Standards ) ची मान्यता पण मिळाली. ISCII स्टॅण्डर्ड व इन्सक्रिप्ट-कीबोर्डचे डिझाइन या सी-डॅकच्या दोन मोठ्या उपलब्धी होत्या.
पण या आरंभिक उत्तम कामानंतर सी-डॅकचे धोरण बदलले. संपूर्ण देशााला एक स्टॅण्डर्ड असण्याचे महत्व त्यांना समजलेच नाही. संगणकीय फॉण्ट व भाषा सॉफ्ट बनवणार्‍या कंपन्यांनी हेच स्टॅण्डर्ड वापरावे किंवाअशी सक्ती कोणीच केली नाही. याच सुमारास संगणकावर मराठी लेखनासाठी सॉफ्टवेअर तयार करणाऱ्या कित्येक कंपन्या निघाल्या. त्या सर्व एकमेकांना स्पर्धा करीत राहिल्याने त्यांनी स्टॅण्डर्ड कोड न वापरता स्वतःचे टॉपसीक्रेट कोड बनवले. हे करताना कारण मात्र असे दिले गेले की सर्व भारतीय भाषा पूर्णत्वाने लिहिता येण्यासाठी २५६ संकेतचिह्न अपुरी आहेत. म्हणून आमच्या ग्राहकांच्या गरजेनुसार आम्ही वेगळे कोड वापरू. मुख्य म्हणजे केंद्र सरकारची कंपनी असूनही सी-डॅक पण त्या स्पर्धेत उतरली. त्यांनीही स्वतः केलेले स्टॅण्डर्ड कोड न वापरता वेगळे, टॉपसीक्रेट कोड वापरले. स्टॅण्डर्ड कोड वापरले तर ते सर्वांना खुले व उपलब्ध असते. तसे न केल्यामुळे संगणकीय मजकुराच्या देवाण-घेवाणीत कधीच एकरूपता आली नाही. "या हृदयीचे त्या हृदयी घातले" हा ज्ञानेश्वरांचा वारसा सांगणाऱ्या मराठीत "या हृदयीचे त्या हृदयी कळोच नये" असा प्रकार झाला, प्रत्येक सॉफ्टवेअर कंपनी आपल्याला पाहिजे त्याप्रमाणे अक्षर-आखणी करत होती. शिवाय या सर्वांनी सॉफ्टवेअरची किंमतही भरमसाठ म्हणजे रू.15000 च्या पुढे ठेवली. त्याचवेळी इंग्रजी लेखनाचे सॉफ्टवेअर मात्र संगणकाचा घटक म्हणून फुकट किंवा अत्यल्प किंमतीत मिळत. अशा प्रकारे बाजाराच्या स्पर्धेत भाषेची समृध्दी गौण ठरली, आणि इंग्रजीच्या तुलनेत मराठीचा वापर नगण्यच राहिला. २००५ नंतर ही परिस्थिती सुधारण्याच्या नावाखाली सरकारने व सीडॅकने इंग्रजीचे वर्चस्व अधिकच वाढेल असे नवे धोरण अमलात आणले.
संगणक वापरायला इंग्रजी यावेच लागते ही सामान्य माणसाची समजूत झाली त्याचे हे मोठे कारण होते. इतके महागडे सॉफटवेअर निव्वळ भाषाप्रेमापोटी घ्यावे असे सामान्य माणसाला कसे वाटणार किंवा कसे परवडणार? शिवाय इतके करुनही जे लिहिले ते दुस-या संगणकावर वाचता येत नाही. तिथे देखील तेच महागडे सॉफटवेअर घेतलेले नसेल तर आधीच्या संगणकावरील अक्षरे तिथे चौकोन, फुल्या, असे कांहीतरी junk (जंक) रूपांत दिसतात. पुढे ईमेल आले त्यावरही हे मराठी लेखन पाठवणे अशक्य झाले, तिथेही ते जंक दिसू लागले. हा गोंधळ आजही कायम आहे.
1988-95 या काळांत विण्डोज सारखी प्रगत ऑपरेटिंग सिस्टम किंवा ईमेल अजून आलेले नव्हते. तरीही भारतीयांनी 256 अक्षर-साखळ्यामधे आपल्या भाषा बसवल्या. ISCII standard व इन्सक्रिप्ट-अनुक्रम तयार केले. या दोन उपलब्धी होत्या. इतर टंक कंपन्यांनी केलेले कामही उपलब्धीच होती. कारण त्यांच्यामुळे भारतांतील संगणक-साक्षरता इतर देशांच्या तुलनेत जास्त वाढत होती. मात्र कोड गौप्य आणि महाग ठेवण्याचा दुराग्रह वाढतच राहीला तो या सर्व उपलब्धींवर पाणी ओतत होता. एकाने केलेल्या कामाचा उपयोग दुस-याला होत नव्हता, उलट त्याला कां म्हणून उपयोग करू द्यायचा अशी वृत्ती होती. सर्वांचे लँग्वेज कोड एकच असते तर हा उपयोग झाला असताच शिवाय तेच लँग्वेज कोड ऑपरेटिंग सिस्टमचा हिस्सा बनून मिळावा असा आग्रह मायक्रोसॉफ्टकडे संगठित रीत्या करता आला असता. त्या ऐवजी भारतीयांना दूरगामी चिंतन करता येत नाही हेच चित्र उभे रहात होते.
1995 च्या पुढे जागतिक पातळीवर युनिकोड सारखे 65536 संकेतचिह्न उपलब्ध असणारे स्टॅण्डर्ड टप्प्याटप्प्याने येऊ लागले त्यावर अरेबिक व चीनीसकट इतर भाषांनी आपल्या अक्षर-साखळ्यांचे प्रमाणकीकरण करून घेऊन त्याची सुसूत्रता व देवाणघेवाण वेगाने वाढू लागली. भारतीयांनी मात्र कित्येक घोळ चालू ठेऊन आपल्या वर्णमालेसाठी अजूनही एका स्टॅण्डर्डचा स्वीकार केलेला नाही. त्यामुळे आजही आपल्याकडे गद्यसंकलनाची एकात्मता आली नाही. 1988-95 या काळांत मिळालेला पुढाकार मागे पडून व सुरुवातीला संगणक-साक्षरतेबाबत इतरांच्या पुढे राहूनही कामाची सुसूत्रता, देवाणघेवाण याबाबतीत आपण सातत्याने मागे पडत चाललो आहोत.
अजूनही महाराष्ट्रात विविध सॉफ्टवेअर पुरवणार्‍या कंपन्या व स्वत: सी-डॅक त्यांचेच गुप्त कोड भरमसाठ किंमतीला विकत आहेत आणि मराठीचे नुकसान करत आहेत. युनीकोड स्टॅण्डर्ड वापरा असा सरकारी आदेश असूनही तसेच युनीकोड स्टॅण्डर्ड वापरणा-या लीनक्ससारख्या प्रगत ऑपरेटिंग सिस्टम मोफत उपलब्ध असूनही नॉन-स्टॅण्डर्ड उत्पादने चालू आहेत. हाच प्रकार सर्व राज्यांत व केंद्रांतही चालू आहे.
खरे तर सी-डॅकसकट सर्वांनी आतापर्यंत विकसित केलेले शंभरएक फॉण्टचे कोड बदलून सर्व फॉण्टसाठी युनीकोड स्टॅण्डर्डचे कोड आणावे, ते कोड सर्वांना अनिर्बंध व फुकट वापरू द्यावे, व इथून पुढे कुठलेही नवे फॉण्ट विकसित करतांना युनिकोड स्टॅण्डर्ड वापरावे हे तीन उपाय राबवले तर भारतीय वाङ्मयाची झेप तत्काळ कितीतरी पटींनी वाढेल. त्याच जोडीला ज्यांनी आतापर्यंत इतर सॉफ्टवेअर वापरून हजारो पाने लिहून काढली आहेत ती नव्या युनीकोड मधे बदलून घेण्याची सोयही उपलब्ध व्हावी (सध्या टीबीआयएल व प्रखर इत्यादी कनव्हर्टर्समुळे ही सोय झालेली आहे.)
नोंदीसाठी नोंद घ्यायला हरकत नाही की स्पर्धेत राहून एकही फॉण्ट फुकट न देणा-या सी-डॅकने 1993-97 या काळांत त्यांच्या संकेतस्थळावरून फक्त एका पानापुरते लीपलाईट हे सॉफ्टवेअर सर्व भारतीय लिपींसाठी फ्री-डाउनलोड उपलब्ध केले होते व त्यामुळे थोडे काम होत होते. इन्सक्रिप्ट आधारित असल्याने ते सोपे होते. पण मग ती सोय काढून घेऊन इंग्रजी माध्यमातून फोनेटिकचा वापर करून लिहिल्यावर पडद्यावर मराठीत मजकूर दिसेल असे एक सॉफ्टवेअर फुकट पुरवले. "तुमची कोणतीही भारतीय भाषा असो, इंग्रजीत टायपिंग करा, पडद्यावर तुमच्या लिपीत दिसेल" असे ते सॉफ्टवेअर होते. त्यामुळे "आपली लिपी हवीच कशाला? आहे सोय तर इंग्रजी टायपिंग वापरा की" असाही एक मतप्रवाह सुरू झाला. त्यामुळे पुढील दहा वर्षांत आपल्या भारतीय लिप्या संगणकावरून हरवण्याचा धोका निर्माण झाला आहे. एक वेगळा धोकाही ओळखायला हवा. युनिकोड मधे इतर चांगले घडत असले तरी पण त्यांत भारतीय लिपींची एकात्मता, जो आपल्या लिपींचा खरा आधार आहे व जो सी-डॅकने पूर्वी इन्सक्रिप्टमधे जपला होता तोच काढून टाकला आहे. यावरही आपण तत्काळ पाउल उचलण्याची गरज आहे.
नुकतेच (2009) महाराष्ट्र शासनाच्या आग्रहावरून सी-डॅकने पुन्हा एकदा लीपलाईटची फ्री-डाउनलोड सोय फक्त मराठीपुरती उपलब्ध केली आहे. युनीकोड उपलब्ध होईपर्यंत तो एक बरा पर्याय आहे. परंतू ही बातमी त्यांच्या संकेतस्थळाच्या मुख्य पानावर ठेवलेली नाही तसेच ही सोय गॅरंटीने कधीपर्यंत राहील आणि इतर भारतीय भाषांसाठी कां नाही हे प्रश्न उरतातच.
यावर भारतीयता जपू पहाणा-या सर्वच भाषाप्रेमींनी जागरूकता दाखवणे गरजेचे आहे.
-------------------------------------------------------------------
Typed by ASHU
ही दृष्टि येत नाही तोपर्यत
भारतीय भाषांचे दुर्दैव कायम रहाणार . भारतात संगणक हा फक्त उच्चशिक्षितांनी व
इंग्रजी भाषेतूनच वापरण्यासाठी आहे अशी भ्रामक समजूत पसरली. त्यामुळे सामान्य
जनतेने या तंत्रज्ञानाकडे दुर्लक्ष केले. भारतीय भाषासाठी संगणकाचे सॉफ्टवेअर तयार
करणा-या कंपन्यांना स्वतःचा माल खपावा यासाठी स्टॅण्डर्ड नको होत . सीडॅक मधील
वैज्ञानिकांनी
१६तारांची BUS गृहीत धरुन जे स्टॅण्डर्ड तयार केले ते BIS व युनीकोड
कन्सॉर्शियलने मान्य करूनही
त्यांच्याकडे पडून राहिले कारण खुद्द सीडॅकनेच त्याचा पाठपुरावा करायचे
सोडून स्वतःचे वेगळे गुप्त कोडिंग असलेले सॉफ्टवेअर बाजारात उतरवले . सरकारातील
व्यवहार इंग्रजीत असल्याने तिथले अधिकारीही इकडे लक्ष देईनात . त्यामुळे एकीकडे
भाषिक सॉफ्टवेअर विकणा-या कोणत्याही कंपनीला
स्टॅण्डडीयझेशन नको होते.
दुसरीकडे ज्या मायक्रोसॉफ्ट
कंपनीच्या हाती संपूर्ण भारतीय बाजार स्वारस्य नव्हते तिलाही यात ५६
दुसरीकडे भारत सरकारला
भाषिक स्टॅडर्डायझेशनची फिकिर किंवा
दृष्टी नव्हती .तिसरीकडे५६
१९९५-९६मधे लीनक्स ऑपरेटिंग
सिस्टम ही मायक्रोसॉफ्टला टक्कर देणारी नवी सिस्टम आल्यावर चित्र थोडेसे पालटले
आता......५६
तरीही जोपर्यत भारत सरकारला ५६
आणि दूरदृष्टि राष्ट्रधर्म
अजिवात न जाणणारा५६
स्वतःठरवून युनिकोडला तेच
स्वीकारायला लावले ५६
ठेवत रिकवून ठेवले आहेत५६
यासाठी योग्य तो जागतिक दबाव
आणला५६
वेगवेगळ्या भाषा बोलणा-या तमाम
मुस्लिम देशांनी५६
भाग १९ - संगणक म्हणजे आहे तरी कुणासाठी?
भाग १९ (पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
संगणक म्हणजे आहे तरी कुणासाठी?
hrishi oked on 31-8-09
संगणकाचा वापर कोण कोण कशासाठी करतात ? अगदी अत्युच्च पातळीपासून आपण याचा वेध घेतला तर संगणकाचा वापर वैज्ञानिक, उद्योग-जग, व्यापारी आणि बँका, लेखन-प्रकाशन-व्यवसायिक, शासकीय कार्यालये, माहितीची देवाण-घेणार करणारे, सर्व क्षेत्रातील डिझायनर्स, सांख्यिकी तज्ज्ञ, अणि सामान्य माणसाच्या सामान्य व्यवहारांसाठी, अशा वेगवेगळ्या पातळींवर करतात. पूर्वी यांतील प्रत्येक कामाला संगणक तज्ज्ञाची गरज असायची. आता ऐंशी टक्के कामांना तज्ज्ञाची गरज माही. संगणक क्षेत्रातील हा फार मोठा बदल खूपजणांना, विशेषतः चाळीशी ओलांडून गेलेल्या लोकांना माहित नाही.
संगणकाचा वापर असा करतात --
(1) संगणक वापरामधे सर्वात वरची पातळी वैज्ञानिकांची. संगणकाला सध्या कांय कांय येतं व त्यापेक्षा जास्त गोष्टी त्याच्या मेंदूत कशा ठासल्या जातील हा विचार संगणक क्षेत्रातील शोध-वैज्ञानिक सतत करत असतात. त्यांना सुचलेल्या संकल्पना तपासून पाहण्यासाठी संगणकाचा वापर करतात.
(2) इतर वैज्ञानिक संगणकाचा वापर त्यांना करण्याच्या इतर प्रयोगांसाठी, गणित करणे, गणिती प्रमेय सोडवणे यासाठी करतात.
(3) सर्व वैज्ञानिक प्रयोग शाळांमध्ये जी जी उपकरण येतात व त्यांतून जे जे काम होत असेल, ते ते हल्ली संगणकावर साठवून ठेवणे अत्यावश्यक झाले आहे. यासाठी कित्येक उपकरणांतच संगणक हा अविभाज्य अंग बनून गेलेला आहे. एक्स-रे मशीन, इलेक्ट्रॉन बीम, इलेक्ट्रान मायक्रोस्कोप, आयन बीम, स्पेक्ट्रोस्कोप असे कुठलेही वैज्ञानिक उपकरण असेल तरी त्यावर हल्ली संगणक जोडलेला असतो. त्यामुळे मशिनच्या आंत होणारे काम क्षणोक्षणी संगणकावर टिपले जाऊन त्यांचा अभ्यास जास्त चांगल्या पध्दतीने केला जातो. अशा मशीन्सच्या अभावी आपल्या देशांतले शोधकाम मागे पडत चालले आहे.
(4) अत्यंत काटेकोरपणे टाईम कण्ट्रोल आणि प्रोसेस कण्ट्रोल करायची असेल तेव्हा संगणकाचा वापर करतात. उदाहरणार्थ अवकाशांत यान किंवा सॅटेलाईट सोडायचे आहे ते बरोबर ठरल्यावेळी, ठरल्या दिशेलाच उडेल यासाठी लागणारा जबरदस्त कण्ट्रोल फक्त संगणकाच्या माध्यमातून करता येतो. तीच गोष्ट प्रोसेस कण्ट्रोलची. अणु ऊर्जा, पेट्रोलियम कारखाने, साखर कारखाने यासारखे रासायनिक उत्पादनाचे कारखाने त्यांच्याकडील रासायनिक प्रक्रिया विशिष्ट गतीने व पध्दतीने चालत रहावी म्हणून कण्ट्रोलसाठी संगणकाचा वापर करतात.
(5) वैद्यकीय चाचण्या आणि शल्यक्रियांसाठी संगणकाचा फार मोठा वापर होतो- तपासणीमध्ये जे जे दिसेल ते सर्व इलेक्ट्रानिक भाषेत संगणकाकडे साठवले जाते व हे पर्मनंट रेकॉर्ड होऊन रहाते. उदाहरणार्थ- सोनोग्राफीमध्ये ध्वनिलहरींच्या माध्यमातून जे दृश्य तयार झाले आहे ते, किंवा हल्ली कित्येक ऑपरेशन्स करतांना दुर्बिणीच्या सहाय्याने त्या त्या अवयवांचे मोठे प्रतिबिंब तयार केले जाते ते, प्रत्यक्ष ऑपरेशन होताना व्हिडिओ कॅमेराने टिपलेली चित्रफीत किंवा साधे फोटो हे सर्व संगणंकावर उतरवून घेतले जाते. त्यामुळे तपासणी करणा-या डॉक्टरची सोय होते. तसेच त्या त्या व्यक्तीकडे कायमपणे रेकॉर्ड उपलब्ध रहाते.
(6) सिम्युलेशन टेक्नॉलॉजीमध्ये संगणकामुळे मोठी क्रांतीच आली असे म्हणावे लागेल. त्याच प्रमाणे, आर्किटेक्चर मध्येही त्रिमितीय घरे, वस्तू इत्यादींचे मॉडेल बनवणे, ती वेगवेगळया अंगांनी फिरवून बघणे वगैरे गोष्टी संगणकाच्या माध्यमातून करता येतात. त्याच प्रमाणे नकाशे तयार करणे आणि ते एका स्केलवरुन दुस-या स्केलवर टाकण्याचे काम संगणक बिनचूकपणे अगदी थोडक्या वेळांत करु शकतो. त्यासाठी एरवी कित्येक महिने लागू शकतात. डिझाइन्स साठी संगणक खूपच उपयोगी आहे, मग ते चित्रकारितेमधील डिझाइन असो अगर अर्किटेक्टने करायचे असो. बिल्डिंगचे त्रिमितीय मॉडेल असो अगर त्सुनामीच्या लाटा कशा येतात ते दाखविणारे सिम्युलेशन डिझाइन असो
(7) ऍनिमेशन तयार करणे हे संगणकामुळे कित्येक पटींनी सोपे झाले आहे. एकूणच फिल्म इंडस्ट्री मधे संगणकाचे नाना प्रकारचे उपयोग आहेत.
(8) बँकांचे व्यवहार, उलाढाली, शेअर्स ही कामे संगणकामार्फत करतात.
(9) सर्व सांख्यिकी माहितीच्या मांडणीसाठी व त्यांतून निष्कर्ष काढण्यासाठी संगणक आवश्यक असतो.
(10) संगणकांचा खूप मोठा उपयोग म्हणजे संगणकांसाठी नवे नवे सॉफ्टवेअर्स बनवणे हा पण आहे. या अविष्कारांची सोय आणि सुरुवात ज्यांच्याकडे आहे त्यांनाच पुढचे अविष्कार करणे शक्य होणार आहे.
आपल्या देशांत संगणक उद्योग खूप वाढलेला आहे. पण त्यातील बहुतेक कंपन्या संगणकांचे तंत्र वापरुन लोकांची कामे करणा-या कंपन्या आहेत. नवीन अविष्कार करणा-या किंवा तशी सोय असणा-या कंपन्या खूपच कमी आहेत. जवळ जवळ नाहीच. आपले सरकार आणि विचारवंत लोकच या मुद्दयांचा परामर्श घेण्याचा विचार करतील अशी आशा बाळगू या.
पण या सर्व उपयोगांना मागे टाकेल असा संगणकाचा सर्वमान्य उपयोग म्हणजे कोट्यावधी सामान्य माणसांनी दैनंदिन व्यवहारांत संगणक वापरून स्वतःची करून घेतलेली सोय. किंवा शासन व्यवहारामधून सामान्य माणसाला दिल्या जाणा-या सोईंसाठी संगणकाचा वापर. कारण या दोन्ही प्रकारच्या लोकांना संगणकाचे कुठलेही शास्त्र न शिकता त्याचा उत्तम वापर करणे शक्य आहे.
------------------------------------------------------------
शासकीय कर्मचा-यांना संगणकाबाबत कांय कांय यायला हवे ---
1) संगणक सुरु व बंद करणे
2) नवीन संगणक बसवतांना त्याच्या कारभारी डब्याच्या बाहेरील हार्डवेअरचे वेगवेगळे पार्ट जोडणे- उदा. प्रिंटर, की बोर्ड, माऊस, मोडेम, स्पीकर, पेनड्राईव्ह इत्यादी.
3) मायक्रोसॉफट ऑफीस किंवा ओपन ऑफीस वापरुन वर्ड, एक्सेल, ईमेल, पॉवर पॉईंट, मेल मर्ज, हे पाच प्रोग्राम वापरता येणे.
4) संगणकातील - फायलींवर सेव्ह, सेव्ह ऍज, कॉपी, कट, पेस्ट, प्रिंट, (एडिट-?), डिलीट, पीडीएफ, झिप, अनझिप, वेबपेज व जीपेग असे संस्कार करता येणे.
5) इंटरनेट सुरू करून गूगल सर्च वापरणे.
6) असलेल्या वेब साईटवर एखादे नवे पान अपलोड करणे.
7) वेब-साइट वरुन माहिती डाऊन लोड करणे.
8) जमल्यास वेब साइट अथवा ब्लॉग बनवणे, पेज अपडेटिंग करणे
9) एक्सेल वापरुन साठवलेल्या माहितीवर सॉर्ट, फिल्टर, चार्ट आणि ग्राफ हे संस्कार करुन त्याद्बारे साठवलेल्या माहितीचे विश्लेषण करणे व त्यांतून उपयोगी निष्कर्ष काढून शासनाचे ध्येयधोरण त्यानुरुप ठरवणे.
१०) मायक्रोसॉफट ऑफीस मधील पेंट या सॉप्टवेअरची तोंडओळख व त्या आधारे प्रिंट स्क्रीन या सुविधेचा वापर.
त्यांना हे सर्व सुगमतेने (युक्त्या वापरुन) शिकता यावे हा या पुस्तकाचा उद्देश आहे.
या खेरीज वरिष्ठ अधिका-यांना हेही यायला हवे ---
1) संगणक किंवा सॉफटवेर विकत घेतांना तसेच वेब साईट तयार करणे, मेनटेन करणे तसेच संगणकाची तांत्रिक सेवा पुरवणारे इत्यादी सर्वांची कॉण्ट्रॅक्ट ठरवणे, आपली निकड काय आहे ते ओळखणे इ.
2) E-governece च्या उद्देशाने आपल्या विभागाचे कार्यक्रम लोकांपर्यन्त पोचावेत यासाठी कोणी कोणी काय काम करावे ते सांगणारे कण्टेण्ट मॅनेजमेट डॉक्यूमेंटेशन व फॉर्मांचे डिझाईन.
3) शासकीय योजनांचे संगणक आधारित मॉनिटरिंग करणे.
---------------------------------------------------------------
याबद्दल ---?
3) शासनात संगणक किती ?
4) शासनाचे e-governance
5) ERP ?
संगणक म्हणजे आहे तरी कुणासाठी?
hrishi oked on 31-8-09
संगणकाचा वापर कोण कोण कशासाठी करतात ? अगदी अत्युच्च पातळीपासून आपण याचा वेध घेतला तर संगणकाचा वापर वैज्ञानिक, उद्योग-जग, व्यापारी आणि बँका, लेखन-प्रकाशन-व्यवसायिक, शासकीय कार्यालये, माहितीची देवाण-घेणार करणारे, सर्व क्षेत्रातील डिझायनर्स, सांख्यिकी तज्ज्ञ, अणि सामान्य माणसाच्या सामान्य व्यवहारांसाठी, अशा वेगवेगळ्या पातळींवर करतात. पूर्वी यांतील प्रत्येक कामाला संगणक तज्ज्ञाची गरज असायची. आता ऐंशी टक्के कामांना तज्ज्ञाची गरज माही. संगणक क्षेत्रातील हा फार मोठा बदल खूपजणांना, विशेषतः चाळीशी ओलांडून गेलेल्या लोकांना माहित नाही.
संगणकाचा वापर असा करतात --
(1) संगणक वापरामधे सर्वात वरची पातळी वैज्ञानिकांची. संगणकाला सध्या कांय कांय येतं व त्यापेक्षा जास्त गोष्टी त्याच्या मेंदूत कशा ठासल्या जातील हा विचार संगणक क्षेत्रातील शोध-वैज्ञानिक सतत करत असतात. त्यांना सुचलेल्या संकल्पना तपासून पाहण्यासाठी संगणकाचा वापर करतात.
(2) इतर वैज्ञानिक संगणकाचा वापर त्यांना करण्याच्या इतर प्रयोगांसाठी, गणित करणे, गणिती प्रमेय सोडवणे यासाठी करतात.
(3) सर्व वैज्ञानिक प्रयोग शाळांमध्ये जी जी उपकरण येतात व त्यांतून जे जे काम होत असेल, ते ते हल्ली संगणकावर साठवून ठेवणे अत्यावश्यक झाले आहे. यासाठी कित्येक उपकरणांतच संगणक हा अविभाज्य अंग बनून गेलेला आहे. एक्स-रे मशीन, इलेक्ट्रॉन बीम, इलेक्ट्रान मायक्रोस्कोप, आयन बीम, स्पेक्ट्रोस्कोप असे कुठलेही वैज्ञानिक उपकरण असेल तरी त्यावर हल्ली संगणक जोडलेला असतो. त्यामुळे मशिनच्या आंत होणारे काम क्षणोक्षणी संगणकावर टिपले जाऊन त्यांचा अभ्यास जास्त चांगल्या पध्दतीने केला जातो. अशा मशीन्सच्या अभावी आपल्या देशांतले शोधकाम मागे पडत चालले आहे.
(4) अत्यंत काटेकोरपणे टाईम कण्ट्रोल आणि प्रोसेस कण्ट्रोल करायची असेल तेव्हा संगणकाचा वापर करतात. उदाहरणार्थ अवकाशांत यान किंवा सॅटेलाईट सोडायचे आहे ते बरोबर ठरल्यावेळी, ठरल्या दिशेलाच उडेल यासाठी लागणारा जबरदस्त कण्ट्रोल फक्त संगणकाच्या माध्यमातून करता येतो. तीच गोष्ट प्रोसेस कण्ट्रोलची. अणु ऊर्जा, पेट्रोलियम कारखाने, साखर कारखाने यासारखे रासायनिक उत्पादनाचे कारखाने त्यांच्याकडील रासायनिक प्रक्रिया विशिष्ट गतीने व पध्दतीने चालत रहावी म्हणून कण्ट्रोलसाठी संगणकाचा वापर करतात.
(5) वैद्यकीय चाचण्या आणि शल्यक्रियांसाठी संगणकाचा फार मोठा वापर होतो- तपासणीमध्ये जे जे दिसेल ते सर्व इलेक्ट्रानिक भाषेत संगणकाकडे साठवले जाते व हे पर्मनंट रेकॉर्ड होऊन रहाते. उदाहरणार्थ- सोनोग्राफीमध्ये ध्वनिलहरींच्या माध्यमातून जे दृश्य तयार झाले आहे ते, किंवा हल्ली कित्येक ऑपरेशन्स करतांना दुर्बिणीच्या सहाय्याने त्या त्या अवयवांचे मोठे प्रतिबिंब तयार केले जाते ते, प्रत्यक्ष ऑपरेशन होताना व्हिडिओ कॅमेराने टिपलेली चित्रफीत किंवा साधे फोटो हे सर्व संगणंकावर उतरवून घेतले जाते. त्यामुळे तपासणी करणा-या डॉक्टरची सोय होते. तसेच त्या त्या व्यक्तीकडे कायमपणे रेकॉर्ड उपलब्ध रहाते.
(6) सिम्युलेशन टेक्नॉलॉजीमध्ये संगणकामुळे मोठी क्रांतीच आली असे म्हणावे लागेल. त्याच प्रमाणे, आर्किटेक्चर मध्येही त्रिमितीय घरे, वस्तू इत्यादींचे मॉडेल बनवणे, ती वेगवेगळया अंगांनी फिरवून बघणे वगैरे गोष्टी संगणकाच्या माध्यमातून करता येतात. त्याच प्रमाणे नकाशे तयार करणे आणि ते एका स्केलवरुन दुस-या स्केलवर टाकण्याचे काम संगणक बिनचूकपणे अगदी थोडक्या वेळांत करु शकतो. त्यासाठी एरवी कित्येक महिने लागू शकतात. डिझाइन्स साठी संगणक खूपच उपयोगी आहे, मग ते चित्रकारितेमधील डिझाइन असो अगर अर्किटेक्टने करायचे असो. बिल्डिंगचे त्रिमितीय मॉडेल असो अगर त्सुनामीच्या लाटा कशा येतात ते दाखविणारे सिम्युलेशन डिझाइन असो
(7) ऍनिमेशन तयार करणे हे संगणकामुळे कित्येक पटींनी सोपे झाले आहे. एकूणच फिल्म इंडस्ट्री मधे संगणकाचे नाना प्रकारचे उपयोग आहेत.
(8) बँकांचे व्यवहार, उलाढाली, शेअर्स ही कामे संगणकामार्फत करतात.
(9) सर्व सांख्यिकी माहितीच्या मांडणीसाठी व त्यांतून निष्कर्ष काढण्यासाठी संगणक आवश्यक असतो.
(10) संगणकांचा खूप मोठा उपयोग म्हणजे संगणकांसाठी नवे नवे सॉफ्टवेअर्स बनवणे हा पण आहे. या अविष्कारांची सोय आणि सुरुवात ज्यांच्याकडे आहे त्यांनाच पुढचे अविष्कार करणे शक्य होणार आहे.
आपल्या देशांत संगणक उद्योग खूप वाढलेला आहे. पण त्यातील बहुतेक कंपन्या संगणकांचे तंत्र वापरुन लोकांची कामे करणा-या कंपन्या आहेत. नवीन अविष्कार करणा-या किंवा तशी सोय असणा-या कंपन्या खूपच कमी आहेत. जवळ जवळ नाहीच. आपले सरकार आणि विचारवंत लोकच या मुद्दयांचा परामर्श घेण्याचा विचार करतील अशी आशा बाळगू या.
पण या सर्व उपयोगांना मागे टाकेल असा संगणकाचा सर्वमान्य उपयोग म्हणजे कोट्यावधी सामान्य माणसांनी दैनंदिन व्यवहारांत संगणक वापरून स्वतःची करून घेतलेली सोय. किंवा शासन व्यवहारामधून सामान्य माणसाला दिल्या जाणा-या सोईंसाठी संगणकाचा वापर. कारण या दोन्ही प्रकारच्या लोकांना संगणकाचे कुठलेही शास्त्र न शिकता त्याचा उत्तम वापर करणे शक्य आहे.
------------------------------------------------------------
शासकीय कर्मचा-यांना संगणकाबाबत कांय कांय यायला हवे ---
1) संगणक सुरु व बंद करणे
2) नवीन संगणक बसवतांना त्याच्या कारभारी डब्याच्या बाहेरील हार्डवेअरचे वेगवेगळे पार्ट जोडणे- उदा. प्रिंटर, की बोर्ड, माऊस, मोडेम, स्पीकर, पेनड्राईव्ह इत्यादी.
3) मायक्रोसॉफट ऑफीस किंवा ओपन ऑफीस वापरुन वर्ड, एक्सेल, ईमेल, पॉवर पॉईंट, मेल मर्ज, हे पाच प्रोग्राम वापरता येणे.
4) संगणकातील - फायलींवर सेव्ह, सेव्ह ऍज, कॉपी, कट, पेस्ट, प्रिंट, (एडिट-?), डिलीट, पीडीएफ, झिप, अनझिप, वेबपेज व जीपेग असे संस्कार करता येणे.
5) इंटरनेट सुरू करून गूगल सर्च वापरणे.
6) असलेल्या वेब साईटवर एखादे नवे पान अपलोड करणे.
7) वेब-साइट वरुन माहिती डाऊन लोड करणे.
8) जमल्यास वेब साइट अथवा ब्लॉग बनवणे, पेज अपडेटिंग करणे
9) एक्सेल वापरुन साठवलेल्या माहितीवर सॉर्ट, फिल्टर, चार्ट आणि ग्राफ हे संस्कार करुन त्याद्बारे साठवलेल्या माहितीचे विश्लेषण करणे व त्यांतून उपयोगी निष्कर्ष काढून शासनाचे ध्येयधोरण त्यानुरुप ठरवणे.
१०) मायक्रोसॉफट ऑफीस मधील पेंट या सॉप्टवेअरची तोंडओळख व त्या आधारे प्रिंट स्क्रीन या सुविधेचा वापर.
त्यांना हे सर्व सुगमतेने (युक्त्या वापरुन) शिकता यावे हा या पुस्तकाचा उद्देश आहे.
या खेरीज वरिष्ठ अधिका-यांना हेही यायला हवे ---
1) संगणक किंवा सॉफटवेर विकत घेतांना तसेच वेब साईट तयार करणे, मेनटेन करणे तसेच संगणकाची तांत्रिक सेवा पुरवणारे इत्यादी सर्वांची कॉण्ट्रॅक्ट ठरवणे, आपली निकड काय आहे ते ओळखणे इ.
2) E-governece च्या उद्देशाने आपल्या विभागाचे कार्यक्रम लोकांपर्यन्त पोचावेत यासाठी कोणी कोणी काय काम करावे ते सांगणारे कण्टेण्ट मॅनेजमेट डॉक्यूमेंटेशन व फॉर्मांचे डिझाईन.
3) शासकीय योजनांचे संगणक आधारित मॉनिटरिंग करणे.
---------------------------------------------------------------
याबद्दल ---?
3) शासनात संगणक किती ?
4) शासनाचे e-governance
5) ERP ?
Friday, June 26, 2009
भाग -30 -- हरिकथा
भाग -- 30
संगणक म्हणजे हरिकथा
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
अस म्हणतात की हरि अनंत, हरिकथा अनंत. तसच संगणकावर आपण काय काय करु शकतो, त्याचा विस्तारही अफाट आहे. सामान्यपणे करायचे पत्रलेखन असेल अगर परदेशस्थ मुलाबाळांची दृष्टिभेट हवी असेल, पगार बिलं करायची असतील अगर नाजूक शस्त्रक्रिया असेल, शेयरच्या उलाढाली असतील अगर न्युक्लियर पॉवर स्टेशनमधील रिसर्च असेल, प्रकाशकांना पुस्तकाची अक्षरजुळणी हवी असेल अगर ऋग्वेदादि ग्रंथ मुळ संस्कृतमधून जगाला उपलब्ध करून द्यायचे असतील, तुमचे फोटो, तुम्ही म्हटलेली गाणी, तुमचा नाच किंवा भाषण हे सर्व चिरस्थायीपणे असणा-या पण साध्या डोळ्यांना अदृश्य अशा अवकाशाच्या पटलावर कोरून ठेवायचे असेल तर संगणकावर काम करता येणं आवश्यक.
माणसाला खूप वेळ लाऊन करावी लागणारी व कित्येकदा माणसाला स्वतःला न जमू शकणारी बरीचशी कामं संगणकामार्फत करून घेता येतात हे आपण पाहिलं. मात्र कांही वेळा आपली समजूत होते की माणसं काम करत नसतील तर संगणकालाच सांगूया. ही समजूत चुकीची आहे. कारण माणसाकडे असलेली तळमळ, कल्पकता, प्रेरणा, कामावरील श्रद्दा, हे सर्व संगणक कुठून आणणार? म्हणून ज्या देशातील माणसांच्या या गुणांना संगणकाची जोड मिळेल, ते देश, तो समाज, त्या संस्था अविरतपणे पुढे जातील, पण ज्या देशांत माणसांचे संगणक-कौशल्य न वाढवता फक्त संगणकाच्या माध्यमाने विकास आणायचे प्रयत्न होतील ते फसतील. यासाठी शासनांत तसेच सामान्य जीवनांतही संगणक-शिक्षणाची सोय झाली पाहिजे.
संगणक शिकून घेणं म्हणजे जस बालपणी आपण एकेक नवीन गोष्ट शिकत राहतो आणि प्रत्येक नवीन शिक्षणाने आपल्या समोर एक नवं दालन उघडत जातं, तोच प्रकार आहे. संगणकाच्या अनंत दालनापैकी आपल्या कवेत किती घ्यायची ते प्रत्येकाने स्वतःच ठरवायचे.
------------------------------------------------------------------
राउटर, हब, लॅन इ.
संगणक पिढ्या , भाषा
चॅट ग्रुप्स
संगणक शब्दकोषासाठी मला सुचलेले व न सुचलेले शब्द
Computer - संगणक
Hardware - जड-वस्तू-प्रणाली
Software -
Soft Copy -
Hand Copy -
Click - (प्रचलित) टिचकवा,टिचकी वाजवा, टिकटिकाएँ,
CPU - कारभारी डबा
Screen किंवा Monitor - पडदा, पाटी
Mouse - उंदीर, मूषक
Keyboard - कळपाटी, कळफलक, कुंजीपटल
Typewriter ची काडी - खीळ
Keyboard Layout - कळपाटीचा आकृतिबंध
File - फाइल, धारिका
Folder - संचिका, फाइल-खोका, पेटी, गठ्ठा, गाठोड, संदूक
Zip - आवळणे Zip - गठ्ठर बांधना, unZip - गठ्ठर खोलला
डेस्कटॉप - लेखन-पाटी, पाटी,
लॅपटॉप
इंटरनेट - महाजाल, अंतर्जाल
Icon - खूणचित्र
PDF
------------------------------------------
3) शासनात संगणक किती ?
4) शासनाचे e-governance
5) ERP ?
संगणक म्हणजे हरिकथा
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
अस म्हणतात की हरि अनंत, हरिकथा अनंत. तसच संगणकावर आपण काय काय करु शकतो, त्याचा विस्तारही अफाट आहे. सामान्यपणे करायचे पत्रलेखन असेल अगर परदेशस्थ मुलाबाळांची दृष्टिभेट हवी असेल, पगार बिलं करायची असतील अगर नाजूक शस्त्रक्रिया असेल, शेयरच्या उलाढाली असतील अगर न्युक्लियर पॉवर स्टेशनमधील रिसर्च असेल, प्रकाशकांना पुस्तकाची अक्षरजुळणी हवी असेल अगर ऋग्वेदादि ग्रंथ मुळ संस्कृतमधून जगाला उपलब्ध करून द्यायचे असतील, तुमचे फोटो, तुम्ही म्हटलेली गाणी, तुमचा नाच किंवा भाषण हे सर्व चिरस्थायीपणे असणा-या पण साध्या डोळ्यांना अदृश्य अशा अवकाशाच्या पटलावर कोरून ठेवायचे असेल तर संगणकावर काम करता येणं आवश्यक.
माणसाला खूप वेळ लाऊन करावी लागणारी व कित्येकदा माणसाला स्वतःला न जमू शकणारी बरीचशी कामं संगणकामार्फत करून घेता येतात हे आपण पाहिलं. मात्र कांही वेळा आपली समजूत होते की माणसं काम करत नसतील तर संगणकालाच सांगूया. ही समजूत चुकीची आहे. कारण माणसाकडे असलेली तळमळ, कल्पकता, प्रेरणा, कामावरील श्रद्दा, हे सर्व संगणक कुठून आणणार? म्हणून ज्या देशातील माणसांच्या या गुणांना संगणकाची जोड मिळेल, ते देश, तो समाज, त्या संस्था अविरतपणे पुढे जातील, पण ज्या देशांत माणसांचे संगणक-कौशल्य न वाढवता फक्त संगणकाच्या माध्यमाने विकास आणायचे प्रयत्न होतील ते फसतील. यासाठी शासनांत तसेच सामान्य जीवनांतही संगणक-शिक्षणाची सोय झाली पाहिजे.
संगणक शिकून घेणं म्हणजे जस बालपणी आपण एकेक नवीन गोष्ट शिकत राहतो आणि प्रत्येक नवीन शिक्षणाने आपल्या समोर एक नवं दालन उघडत जातं, तोच प्रकार आहे. संगणकाच्या अनंत दालनापैकी आपल्या कवेत किती घ्यायची ते प्रत्येकाने स्वतःच ठरवायचे.
------------------------------------------------------------------
राउटर, हब, लॅन इ.
संगणक पिढ्या , भाषा
चॅट ग्रुप्स
संगणक शब्दकोषासाठी मला सुचलेले व न सुचलेले शब्द
Computer - संगणक
Hardware - जड-वस्तू-प्रणाली
Software -
Soft Copy -
Hand Copy -
Click - (प्रचलित) टिचकवा,टिचकी वाजवा, टिकटिकाएँ,
CPU - कारभारी डबा
Screen किंवा Monitor - पडदा, पाटी
Mouse - उंदीर, मूषक
Keyboard - कळपाटी, कळफलक, कुंजीपटल
Typewriter ची काडी - खीळ
Keyboard Layout - कळपाटीचा आकृतिबंध
File - फाइल, धारिका
Folder - संचिका, फाइल-खोका, पेटी, गठ्ठा, गाठोड, संदूक
Zip - आवळणे Zip - गठ्ठर बांधना, unZip - गठ्ठर खोलला
डेस्कटॉप - लेखन-पाटी, पाटी,
लॅपटॉप
इंटरनेट - महाजाल, अंतर्जाल
Icon - खूणचित्र
------------------------------------------
3) शासनात संगणक किती ?
4) शासनाचे e-governance
5) ERP ?
भाग -- 25 -- चित्रकार
भाग -- 25 -- चित्रकार
संगणक म्हणजे चित्रकार
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
हे वर्णन अगदी चूक आहे. चित्रकाराची कल्पनाशक्ति, त्याच्या कुंचल्याचे सामर्थ्य आणि निरनिराळया प्रतीकं व बिंबांच्या सहाय्याने विषय वस्तूची किंवा चित्राची मांडणी करण्याची चित्रकारांची प्रतिभा हे संगणकाला कधीच येणार नाही.
पण चित्र या विषयी संगणकावर बरेच कांही करता येते. तसेच ते फोटो, गाणी आणि व्हिडियोंच्या बाबतीतही करता येते. विशेषत: आपल्याकडे उपलब्ध असलेल्या गोष्टींमध्ये थोडेसे बदल किंवा दुरुस्त्या करता येतात. आपण चित्रापासून सुरुवात करु या.
आपल्याकडील एखादे छानसे चित्र स्कॅन करुन संगणकावर फाईलच्या स्वरुपात ठेवता येते. आता मायक्रोसॉफ्ट पेंट किंवा फोटोशापसारख्या प्रोग्रामच्या सहाय्याने ती फाईल उघडून दुरुस्त करायला घेतली की पहिल्यांदा संगणकाच्या पाटीवर ते चित्र दिसतं.
* आपल्याला या चित्राच्या अनेक हुबेहुब प्रतिकृती करुन हव्या तशा मांडून घेता येतात,
* हवे त्या प्रतिकृतिंचे आकार लहान मोठे करता येतात.
* चित्राचे आरसा-प्रतिबिंब तयार करता येते.
* शिवाय चित्रातला एखादा भाग पुसून त्यावर दुसरे काही तरी रंग देता येतात.
* आपण पेंट हा प्रोग्राम सुरु करतांना त्यावर एखादे चित्र उघडले नसेल तर कोरी पाटी उघडते. त्यावर आपण जरी चित्रकार नसलो तरी गोल, त्रिकोण, चौकोन, ढग, झाडांची आऊटलाईन, असे काहीतरी काढून त्यावर रंग भरु शकतो.
* एका चित्रातील काही भाग उचलून (उदाहरणार्थ झाड, चिमण्या- काहीही) दुसर्‍या चित्रात समाविष्ट करता येतो.
* चित्रातील रेघा गडद किंवा फिक्या करता येतात.
* एखाद्या भागाची रंगसंगीत बदलता येते.
* त्यामध्ये छोटेसे वर्णन पण लिहू शकतो.
* ते मराठी भाषेतूनही असू शकते.
* असे काढलेले चित्र आपण चित्ररूप फाईलीमध्ये सेव्ह (जतन) करू शकतो. त्यातील सर्व रंगसंगती, ठिपके, सूक्ष्म रेषांसहित स्पष्ट उमटावे असे वाटत असेल (जसे चित्रकार, डिझाइनर यांना लागते) तर bitmap या स्वरूपात साठवता येते, पण त्या फाइलचा आकार खूप मोठा असतो - अगदी दहा-वीस MB पर्यन्त. त्यातील स्पष्टता थोडी कमी होऊन चालत असेल तर आपण jpeg या स्वरुपात साठवू शकतो. jpeg फाईल पुढच्या वेळी bitmap मध्ये साठवली तर ती फारच खराब दिसते. म्हणून पुढे मागे जास्त स्पष्ट फाईल लागणार नसेल तरच jpeg फाईल बनवतात. छपाई इत्यादीसाठी बिटमॅप फाईलच वापरतात.
हे झाले अगदी सामान्य माणसाने करायचे काम. पण वस्त्रोद्योगात खूप उपयोगी पडणारे काम संगणक करतो. यासाठी काही छान संगणक सॉफ्टवेअर केलेले आहेत. त्या योगे एकाच डिझाइनला निरनिराळी रंगसंगति दिल्यास ते कसे दिसेल हे आपण संगणकावर पाहू शकतो. फुलं, पानं, कुयर्‍या ठिपके इत्यादी वापरुन साडीचे डिझाइन तयार केल्यावर त्यातील फुलांचे रंग बदलून, बॅकग्राऊंडचा रंग बदलून, विविध रंगसंगती तपासून त्यातून निवड करता येते. आपण दुकानात गेल्यावर विचारतो याच प्रिंटमध्ये वेगळे रंग आहेत का, तो म्हणतो - हो, हे पाच रंग तुमच्यासमोर ठेवले बघा. हा प्रकार संगणकाच्या प्रोग्राममुळे खूप सोपा झाला आहे. अगदी 1986 मध्ये जेव्हा आपल्या देशात फक्त मोठाल्या वैज्ञानिक संस्थाच संगणक वापरत असत त्या काळात मुंबईच्या सास्मिरा या वस्त्रोद्योगांत रिसर्च करणार्‍या संस्थेमध्ये मी हे सॉफ्टवेअर पाहून प्रभावित झाले होते व मनोमन त्या संस्थेला शंभर टक्के मार्क देऊन टाकले होते.
हल्ली फॅशन डिझाइनर हे चांगले करियर झाले आहे. त्याच्या विद्यार्थ्यांनी संगणकावर डिझाइन करायला शिकलेच पाहिजे. तीच बाब ऍनिमेशन डिझाइनरची.
आपल्याकडील चित्रांची दुरुस्ती किंवा बदल (editing) साठी आपण पेंट (व तत्सम) प्रोग्राम वापरतो. तसेच आपल्याकडील ध्वनिफीत किंवा चित्रफीतीमध्ये बदल, दुरुस्त्या इत्यादी करण्यासाठी आपल्याला AVI editor व तत्सम प्रोग्राम वापरता येतात. त्यामुळे जर संगणकाला चित्रकार हे वर्णन चालणार असेल तर कलाकार हे ही वर्णन चालू शकेल
------------------------------------------------------------------------------------
संगणक म्हणजे चित्रकार
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
हे वर्णन अगदी चूक आहे. चित्रकाराची कल्पनाशक्ति, त्याच्या कुंचल्याचे सामर्थ्य आणि निरनिराळया प्रतीकं व बिंबांच्या सहाय्याने विषय वस्तूची किंवा चित्राची मांडणी करण्याची चित्रकारांची प्रतिभा हे संगणकाला कधीच येणार नाही.
पण चित्र या विषयी संगणकावर बरेच कांही करता येते. तसेच ते फोटो, गाणी आणि व्हिडियोंच्या बाबतीतही करता येते. विशेषत: आपल्याकडे उपलब्ध असलेल्या गोष्टींमध्ये थोडेसे बदल किंवा दुरुस्त्या करता येतात. आपण चित्रापासून सुरुवात करु या.
आपल्याकडील एखादे छानसे चित्र स्कॅन करुन संगणकावर फाईलच्या स्वरुपात ठेवता येते. आता मायक्रोसॉफ्ट पेंट किंवा फोटोशापसारख्या प्रोग्रामच्या सहाय्याने ती फाईल उघडून दुरुस्त करायला घेतली की पहिल्यांदा संगणकाच्या पाटीवर ते चित्र दिसतं.
* आपल्याला या चित्राच्या अनेक हुबेहुब प्रतिकृती करुन हव्या तशा मांडून घेता येतात,
* हवे त्या प्रतिकृतिंचे आकार लहान मोठे करता येतात.
* चित्राचे आरसा-प्रतिबिंब तयार करता येते.
* शिवाय चित्रातला एखादा भाग पुसून त्यावर दुसरे काही तरी रंग देता येतात.
* आपण पेंट हा प्रोग्राम सुरु करतांना त्यावर एखादे चित्र उघडले नसेल तर कोरी पाटी उघडते. त्यावर आपण जरी चित्रकार नसलो तरी गोल, त्रिकोण, चौकोन, ढग, झाडांची आऊटलाईन, असे काहीतरी काढून त्यावर रंग भरु शकतो.
* एका चित्रातील काही भाग उचलून (उदाहरणार्थ झाड, चिमण्या- काहीही) दुसर्‍या चित्रात समाविष्ट करता येतो.
* चित्रातील रेघा गडद किंवा फिक्या करता येतात.
* एखाद्या भागाची रंगसंगीत बदलता येते.
* त्यामध्ये छोटेसे वर्णन पण लिहू शकतो.
* ते मराठी भाषेतूनही असू शकते.
* असे काढलेले चित्र आपण चित्ररूप फाईलीमध्ये सेव्ह (जतन) करू शकतो. त्यातील सर्व रंगसंगती, ठिपके, सूक्ष्म रेषांसहित स्पष्ट उमटावे असे वाटत असेल (जसे चित्रकार, डिझाइनर यांना लागते) तर bitmap या स्वरूपात साठवता येते, पण त्या फाइलचा आकार खूप मोठा असतो - अगदी दहा-वीस MB पर्यन्त. त्यातील स्पष्टता थोडी कमी होऊन चालत असेल तर आपण jpeg या स्वरुपात साठवू शकतो. jpeg फाईल पुढच्या वेळी bitmap मध्ये साठवली तर ती फारच खराब दिसते. म्हणून पुढे मागे जास्त स्पष्ट फाईल लागणार नसेल तरच jpeg फाईल बनवतात. छपाई इत्यादीसाठी बिटमॅप फाईलच वापरतात.
हे झाले अगदी सामान्य माणसाने करायचे काम. पण वस्त्रोद्योगात खूप उपयोगी पडणारे काम संगणक करतो. यासाठी काही छान संगणक सॉफ्टवेअर केलेले आहेत. त्या योगे एकाच डिझाइनला निरनिराळी रंगसंगति दिल्यास ते कसे दिसेल हे आपण संगणकावर पाहू शकतो. फुलं, पानं, कुयर्‍या ठिपके इत्यादी वापरुन साडीचे डिझाइन तयार केल्यावर त्यातील फुलांचे रंग बदलून, बॅकग्राऊंडचा रंग बदलून, विविध रंगसंगती तपासून त्यातून निवड करता येते. आपण दुकानात गेल्यावर विचारतो याच प्रिंटमध्ये वेगळे रंग आहेत का, तो म्हणतो - हो, हे पाच रंग तुमच्यासमोर ठेवले बघा. हा प्रकार संगणकाच्या प्रोग्राममुळे खूप सोपा झाला आहे. अगदी 1986 मध्ये जेव्हा आपल्या देशात फक्त मोठाल्या वैज्ञानिक संस्थाच संगणक वापरत असत त्या काळात मुंबईच्या सास्मिरा या वस्त्रोद्योगांत रिसर्च करणार्‍या संस्थेमध्ये मी हे सॉफ्टवेअर पाहून प्रभावित झाले होते व मनोमन त्या संस्थेला शंभर टक्के मार्क देऊन टाकले होते.
हल्ली फॅशन डिझाइनर हे चांगले करियर झाले आहे. त्याच्या विद्यार्थ्यांनी संगणकावर डिझाइन करायला शिकलेच पाहिजे. तीच बाब ऍनिमेशन डिझाइनरची.
आपल्याकडील चित्रांची दुरुस्ती किंवा बदल (editing) साठी आपण पेंट (व तत्सम) प्रोग्राम वापरतो. तसेच आपल्याकडील ध्वनिफीत किंवा चित्रफीतीमध्ये बदल, दुरुस्त्या इत्यादी करण्यासाठी आपल्याला AVI editor व तत्सम प्रोग्राम वापरता येतात. त्यामुळे जर संगणकाला चित्रकार हे वर्णन चालणार असेल तर कलाकार हे ही वर्णन चालू शकेल
------------------------------------------------------------------------------------
भाग -- 13 -- थोडेसे बाजार व्यवस्थापन
भाग -- 13 tallied with book on 24-07-2011
संगणक म्हणजे थोडेसे बाजार व्यवस्थापन
संगणक म्हणजे निर्देश दिलेल्या पद्धती बरहुकूम उपलब्ध माहितीची छाननी करून निष्कर्ष काढू शकणारे यंत्र. जगभर मान्य असलेली ही व्याख्या पाहिली तर फार पुरातन काळातले साधी बेरीज करू शकणारे यंत्र देखील संगणक ठरते. पण आकड्यांची द्विअंश पद्धत वापरून इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांच्या आधाराने संगणकाचा विकास 1945 च्या आसपास सुरू झाला. त्या संगणकाना आजच्या तुलनेत शंभरपट वीज (पॉवर) आणि हजारपट जागा लागत असे. त्यावर वैज्ञानिकांनी काम करायला सुरुवात केली तेव्हा प्रत्येक संगणक म्हणजे ज्याला जसा हवा तसा बनवला गेला. त्यात कारभारी डब्यासारखी बाहेरील खोळ सुद्धा असायची गरज नव्हती. वेगवेगळ्या PCB वर ट्रायोड व इतर सर्किट्स मांडून त्यांना कसेही जोडून चालायच- मुख्य मुद्दा होता त्याच्याकडून काम करवून घेण्याचा. मात्र सेमीकण्डक्टर आणि इंटिग्रेटेड सर्किट या इलेक्ट्रॉनिक्समधील दोन शोधांनंतर वीज आणि जागा दोन्हींची गरज खूप कमी झाली.
मग 1980 च्या सुमारास कधीतरी IBM कंपनीच्या लक्षांत आले की आपण संगणक बनवायची फॅक्टरी टाकून त्यांची मोठया प्रमाणावर विक्री करु शकतो. यासाठी संगणकाच्या जडवस्तूंना प्रमाणबध्द केले (हार्डवेअर स्टॅण्डर्डायझेशन) की झाले. म्हणून त्यांनी असे प्रमाण ठरवायला सुरुवात केली. एक अमुक आकाराचा मदरबोर्ड असेल, त्यावर अमक्या आकाराची हार्डडिस्क असेल व ती या पध्दतीच्या पिनांनी जोडली जाईल - जोडणा-या केबल्स अशा पध्दतीच्या असतील, प्लग, सॉकेट्स अमक्या पध्दतीचे असतील - वगैरे. तसं पाहिलं तर अशा जडवस्तू फार नसतात. त्यामुळे त्याचे प्रमाण ठरवणे आणि त्यांचे मोठे उत्पादन करणे शक्य झाले.
कशा-कशाला प्रमाणभूत केले?
1) कारभारी डब्याच्या आतला मदर बोर्ड.
2) कारभारी डबा आणि मॉनिटरला पॉवर सप्लाय करणाऱ्या केबल्स
3) मॉनिटर व कारभारी डब्याला एकमेकांशी जोडणा-या तारा आणि प्लग-सॉकेट्स
4) माऊस व की बोर्ड जोडणा-या तारा आणि त्यांचे प्लग-सॉकेटस
5) मदर बोर्डावर बसविण्याच्या हार्ड-डिस्क, रॅम, प्रोसेसर चिप, यांचे आकार व जोडण्याचे स्क्रू अथवा पिना.
6) कारभारी डब्याच्या आतील सर्व केबल्समधे एकावेळी सोळा सिग्नल्स घेऊन जाणा-या तारा असतात. त्यांना बस (bus) म्हणतात. त्यांना प्रमाणीभूत केले.
7) मायक्रोफोन व लाऊडस्पीकर जोडणारे प्लग, सॉकेटस
8) सीडी व फ्लॉपी ड्राइव्ह म्हणजे कारभारी डब्यामधे फ्लॉपी किंवा CD टाकण्यासाठी नेमकी जागा आणि आतमध्ये त्यावरील मजकूर वाचण्यासाठी केलेली यंत्रणा.
9) अगदी अलीकडे पेनड्राईव्ह, इंटरनेटसाठी वाय-फाय कार्ड इत्यादी वेगवेगळी उपकरणं निघाली आहेत ती जोडणारे प्लग-सॉकेट्स
वगैरे.
हे प्रमाणक त्यांनी प्रसिद्ध करून टाकले. त्यांचा कॉपीराइट ठेवला नाही. यामुळे काय झाल की इतर कंपन्यांनी देखील हेच प्रमाणक वापरून उपकरणं बनवली व त्यांना IBM compatible असे नांव पडले. मग या कंपन्या ग्राहकांना सांगू शकल्या की तुम्ही आमचा संगणक घ्या, त्याचे स्पेअर पार्टस्‌ कुठेही मिळतील- मुख्य म्हणजे ते प्रमाणभूत असतील त्यामुळे एकाचे दुस-याला चालू शकतील किंवा नादुरुस्त झाल्यास बदलता येतील.
अशा प्रकारे प्रमाणबध्द करणे, फॅक्टरी उत्पादन करून खप वाढविणे, यामुळे झाले काय की संगणकाचा वापर खूप मोठया प्रमाणावर होऊ लागला आणि हळूहळू त्याच्या किंमतीही कमी कमी करता आल्या.
एकीकडे हे होत असतांना दुसरीकडे सॉफ्टवेअरचे तंत्रही विकसित होत होते. संगणकासाठी इंटिग्रेटेड सर्किट ऐवजी मायक्रोप्रोसेसर चिप आल्या ते पुढचे पाऊल होते कारण आकडेमोड करण्याचा चिपचा वेग तसेच साठवण क्षमता आय्.सी. च्या तुलनेत कित्येक हजारपट जास्त होती. एकेका मायक्रोप्रोसेसरचे डिझाइन करायला लाखो डॉलर्सचा खर्च येतो. पण त्यांच्याकडून कामंही तशीच अफाट केली जातात.
संगणक विकासात अगदी सुरवातीला संगणकाला निर्देश देण्यासाठी संगणकाच्या विशिष्ट भाषेत पायरी-पायरीने एक-एक निर्देश लिहून ते संगणकाला सांगावे लागत. एखादा निर्देश चुकला तर संगणक ठप्प होणार, मग आपण एकेका निर्देशाची तपासणी करत कुठे चुकलो ते शोधून काढायचे अशी प्रक्रिया होती. संगणकाच्या विशिष्ट भाषा जसे की बेसिक, कोबोल, फोरट्रॉन इत्यादी शिकून घ्याव्या लागत. तरच प्रोग्रामिंग तज्ज्ञ होता येई. तसे होऊनही एकेका कामाचा प्रोग्रॅम लिहायला कित्येक दिवस लागत असत
संगणकाकरवी काम होण्यामधे कळपाटीच्या माध्यमातून मानवी भाषेला विवेचकापर्य़ंत (प्रोसेसर) पोहोचवणे, तिथे त्या संदेशाची मशीनी भाषेत दखल घेतली जाणे, हार्डडिस्क मधे साठवण होणे, निर्देशाबरहुकूम प्रक्रिया होणे, व मानवी भाषेत रूपान्तर होऊन पुन्हा आपल्याला समजणे एवढे पाच टप्पे आहेत.
या सर्वाचा मूळबिंदु म्हणजे मानवी भाषेला मशीन लँग्वेज मधे बदलून विवेचकाकडे ठराविक जागी पोचवणे. सॉफ्टवेअरच्या विकासांत मशीन लँग्वेज ते असेम्ब्लर, कम्पायलर, प्रोग्रामिंग लँग्वेज, खुद्द प्रोग्राम, व तो वापरून केलेले काम हार्ड डिस्कमधे साठणे असे टप्पे विकसित झाले. . यातील प्रत्यक्ष वापरणाऱ्याने केलेल्या कामाखेरीज इतर सर्व टप्पे एकत्रपणे Standardise करून ऑपरेटिंग सिस्टम (OS) बनवतात. १९९० पासून पुढे हळूहळू अधिकाधिक प्रगत OS बनत गेल्या. यातील विण्डोज व लीनक्स ही नावे आपण ऐकतो.
हे एका उदाहरणावरून समजून घेऊ या. एक खोली, त्यांत ठेवलेली लोहाराची हत्यारं, त्यापासून बनवलेलं किंवा बाहेरून आणलेलं लेथ मशीन, त्याने बनवलेला चाकू, व एक पपई अशी कल्पना करा.खोलीमुळे हे सर्व सामान ठेवण्याची सोय झाली. संगणकाची ऑपरेटिंग सिस्टम अशी सोय देते.(मात्र, हत्यारं होती म्हणूनच खोली बांधता आली हे ही विसरून चालत नाही.) हत्यारं वापरून लेथ मशीन, व ते वापरून चाकू बनवणे आणि तो वापरून पपई कापणे हे काम करता येते. आपल्याजवळ जर फक्त खोली व चाकू असले तरी पपई कापता येईल, पण नारळ असेल व तो फोडायला हातोडा लागेल तेंव्हा आपल्या खोलीत एकतर हातोडा हवा, किंवा लेथमशीन ठेवले आहे ते वापरून हातोडा बनवून घ्या व मग नारळ फोडा अशी सोय तरी असली पाहिजे. विण्डोज व लीनक्स सिस्टम मधे हा फरक आहे. लीनक्समधे प्रोग्रामिंगला लागणारी कित्येक उपकरणे सिस्टमसोबतच असतात. पण ज्यांना तयार हत्यारांमधून नेमकेच काम करायचे असेल त्यांना विण्डोज OS सोईची आहे.
मशीन लँग्वेज,असेम्ब्लर,कम्पायलर,प्रोग्रामिंग लँग्वेज,व प्रोग्राम यांचे काम वरील हत्यारं, लेथ मशीन, चाकू किंवा हातोडा यासारखे असते. प्रोग्राम वापरून आपण करतो ते काम पपई कापण्यासारखे असते. आपण दिलेला निर्देश संगणक याच प्रक्रियेतून समजून घेत असतो. यासाठी त्याची एक ऑपरेटिंग सिस्टम असावी लागते. तसेच ठराविक कामांचे प्रोग्राम व त्यांच्या निर्देशांची भाषा - प्रोग्रामिंग लँग्वेज असते. केलेले कामही मानवी भाषेच्या रूपाने दिसावे अशी व्यवस्था असते.
थोडक्यांत, संगणकाला दिले जाणारे सर्व निर्देश मानवी भाषेतूनच देता येतात. वरील वर्णनावरून असे समजून येईल की ढोबळ मानाने या निर्देशांचे तीन प्रकार होतात. ऑपरेटिंग सिस्टमचे निर्देश, प्रोग्रॅमचे निर्देश, व प्रत्यक्ष कामासाठी वापरलेले निर्देश.
यातील ऑपरेटिंग सिस्टमचा विकास हा एवढा कळीचा मुद्दा ठरला की डॉस व विण्डोज ऑपरेटिंग सिस्टमचा जनक बिल गेट हा कित्येक वर्ष जगांतील सर्वांत श्रीमंत माणूस राहिला व त्याची कंपनी मायक्रोसॉफ्ट देखील सर्वाधिक श्रीमंत म्हणून नावारूपाला आली.
पुढारलेल्या चिपा वापरुन मायक्रोसॉफट कंपनीने सॉफ्टवेअरच्या विकासात मोठी झेप घेत संगणकावरचे काम चाकोरीबद्ध करत आणले. या चिपा तयार करणाऱ्या कंपन्या वेगळ्या असतात, उदा. इंटेल. 1980 सालच्या सुमारास 8086 चिप उपलब्ध झाली तेंव्हा मायक्रोसॉफ्ट कंपनीने डॉस ऑपरेटिंग सिस्टम विकसित केली व इतरांनी रिसर्च करून तयार केलेले कित्येक प्रोग्राम उदा. गद्यलेखनासाठी वर्डस्टार, त्याचप्रमाणे बेसिक, कोबोल इत्यादी संगणकीय भाषा, लोटस व स्प्रेडशीट सारखे संख्या गणनात्मक प्रोग्राम वगैरे डॉस ऑपरेटिंग सिस्टम मार्फत वापरणे सुलभ केले. त्यामुळे आता फक्त डॉसचे थोडेसे प्रोग्रामिंग शिकून संगणकाचा वापर करणे शक्य झाले. खूप तरुण मुली-मुले याकडे वळली. संगणक इंजिनियर होण्यासाठी अजूनही संगणकीय भाषांचे, विशेषतः C++ व जावा यांचे विशिष्ट तंत्र शिकावे लागते. पण तसे न करूनही फक्त संगणकीय व्यवस्थापनाचा अभ्यासक्रम करून, BCA, MCA, BCS, अशा डिग्र्या घेऊन मोठ्या ऑफिसेसचे संगणकीय काम सांभाळणे हे चांगले करियर ऑप्शन मिळाले.
या पुढचा टप्पा म्हणजे नवख्या माणसाला कोणत्याही ऑपरेटिंग सिस्टम मधे सोपेपणाने निर्देश देता यावे म्हणून graphical user interface (GUI), चे तंत्र वापरून खूणचित्रांची पद्धत विकसित केली गेली. त्यानंतरच्या जास्त प्रगत चिप निघाल्यावर मायक्रोसॉफ्टने 1995 मधे डॉसपेक्षा बरीच प्रगत असलेली व खूणचित्र वापरणारी विण्डोज ऑपरेटिंग सिस्टम विकसित केली व त्या जोडीला मायक्रोसॉफ्ट ऑफिस सारखे कित्येक रेडिमेड प्रोग्राम बाजारात आणले. याच वर्षी टेलीफोन तारांमार्फत मोठया प्रमाणात व जगभरात इंटरनेटही सुरु करण्यांत आले.
संगणक म्हणजे थोडेसे बाजार व्यवस्थापन
संगणक म्हणजे निर्देश दिलेल्या पद्धती बरहुकूम उपलब्ध माहितीची छाननी करून निष्कर्ष काढू शकणारे यंत्र. जगभर मान्य असलेली ही व्याख्या पाहिली तर फार पुरातन काळातले साधी बेरीज करू शकणारे यंत्र देखील संगणक ठरते. पण आकड्यांची द्विअंश पद्धत वापरून इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांच्या आधाराने संगणकाचा विकास 1945 च्या आसपास सुरू झाला. त्या संगणकाना आजच्या तुलनेत शंभरपट वीज (पॉवर) आणि हजारपट जागा लागत असे. त्यावर वैज्ञानिकांनी काम करायला सुरुवात केली तेव्हा प्रत्येक संगणक म्हणजे ज्याला जसा हवा तसा बनवला गेला. त्यात कारभारी डब्यासारखी बाहेरील खोळ सुद्धा असायची गरज नव्हती. वेगवेगळ्या PCB वर ट्रायोड व इतर सर्किट्स मांडून त्यांना कसेही जोडून चालायच- मुख्य मुद्दा होता त्याच्याकडून काम करवून घेण्याचा. मात्र सेमीकण्डक्टर आणि इंटिग्रेटेड सर्किट या इलेक्ट्रॉनिक्समधील दोन शोधांनंतर वीज आणि जागा दोन्हींची गरज खूप कमी झाली.
मग 1980 च्या सुमारास कधीतरी IBM कंपनीच्या लक्षांत आले की आपण संगणक बनवायची फॅक्टरी टाकून त्यांची मोठया प्रमाणावर विक्री करु शकतो. यासाठी संगणकाच्या जडवस्तूंना प्रमाणबध्द केले (हार्डवेअर स्टॅण्डर्डायझेशन) की झाले. म्हणून त्यांनी असे प्रमाण ठरवायला सुरुवात केली. एक अमुक आकाराचा मदरबोर्ड असेल, त्यावर अमक्या आकाराची हार्डडिस्क असेल व ती या पध्दतीच्या पिनांनी जोडली जाईल - जोडणा-या केबल्स अशा पध्दतीच्या असतील, प्लग, सॉकेट्स अमक्या पध्दतीचे असतील - वगैरे. तसं पाहिलं तर अशा जडवस्तू फार नसतात. त्यामुळे त्याचे प्रमाण ठरवणे आणि त्यांचे मोठे उत्पादन करणे शक्य झाले.
कशा-कशाला प्रमाणभूत केले?
1) कारभारी डब्याच्या आतला मदर बोर्ड.
2) कारभारी डबा आणि मॉनिटरला पॉवर सप्लाय करणाऱ्या केबल्स
3) मॉनिटर व कारभारी डब्याला एकमेकांशी जोडणा-या तारा आणि प्लग-सॉकेट्स
4) माऊस व की बोर्ड जोडणा-या तारा आणि त्यांचे प्लग-सॉकेटस
5) मदर बोर्डावर बसविण्याच्या हार्ड-डिस्क, रॅम, प्रोसेसर चिप, यांचे आकार व जोडण्याचे स्क्रू अथवा पिना.
6) कारभारी डब्याच्या आतील सर्व केबल्समधे एकावेळी सोळा सिग्नल्स घेऊन जाणा-या तारा असतात. त्यांना बस (bus) म्हणतात. त्यांना प्रमाणीभूत केले.
7) मायक्रोफोन व लाऊडस्पीकर जोडणारे प्लग, सॉकेटस
8) सीडी व फ्लॉपी ड्राइव्ह म्हणजे कारभारी डब्यामधे फ्लॉपी किंवा CD टाकण्यासाठी नेमकी जागा आणि आतमध्ये त्यावरील मजकूर वाचण्यासाठी केलेली यंत्रणा.
9) अगदी अलीकडे पेनड्राईव्ह, इंटरनेटसाठी वाय-फाय कार्ड इत्यादी वेगवेगळी उपकरणं निघाली आहेत ती जोडणारे प्लग-सॉकेट्स
वगैरे.
हे प्रमाणक त्यांनी प्रसिद्ध करून टाकले. त्यांचा कॉपीराइट ठेवला नाही. यामुळे काय झाल की इतर कंपन्यांनी देखील हेच प्रमाणक वापरून उपकरणं बनवली व त्यांना IBM compatible असे नांव पडले. मग या कंपन्या ग्राहकांना सांगू शकल्या की तुम्ही आमचा संगणक घ्या, त्याचे स्पेअर पार्टस्‌ कुठेही मिळतील- मुख्य म्हणजे ते प्रमाणभूत असतील त्यामुळे एकाचे दुस-याला चालू शकतील किंवा नादुरुस्त झाल्यास बदलता येतील.
अशा प्रकारे प्रमाणबध्द करणे, फॅक्टरी उत्पादन करून खप वाढविणे, यामुळे झाले काय की संगणकाचा वापर खूप मोठया प्रमाणावर होऊ लागला आणि हळूहळू त्याच्या किंमतीही कमी कमी करता आल्या.
एकीकडे हे होत असतांना दुसरीकडे सॉफ्टवेअरचे तंत्रही विकसित होत होते. संगणकासाठी इंटिग्रेटेड सर्किट ऐवजी मायक्रोप्रोसेसर चिप आल्या ते पुढचे पाऊल होते कारण आकडेमोड करण्याचा चिपचा वेग तसेच साठवण क्षमता आय्.सी. च्या तुलनेत कित्येक हजारपट जास्त होती. एकेका मायक्रोप्रोसेसरचे डिझाइन करायला लाखो डॉलर्सचा खर्च येतो. पण त्यांच्याकडून कामंही तशीच अफाट केली जातात.
संगणक विकासात अगदी सुरवातीला संगणकाला निर्देश देण्यासाठी संगणकाच्या विशिष्ट भाषेत पायरी-पायरीने एक-एक निर्देश लिहून ते संगणकाला सांगावे लागत. एखादा निर्देश चुकला तर संगणक ठप्प होणार, मग आपण एकेका निर्देशाची तपासणी करत कुठे चुकलो ते शोधून काढायचे अशी प्रक्रिया होती. संगणकाच्या विशिष्ट भाषा जसे की बेसिक, कोबोल, फोरट्रॉन इत्यादी शिकून घ्याव्या लागत. तरच प्रोग्रामिंग तज्ज्ञ होता येई. तसे होऊनही एकेका कामाचा प्रोग्रॅम लिहायला कित्येक दिवस लागत असत
संगणकाकरवी काम होण्यामधे कळपाटीच्या माध्यमातून मानवी भाषेला विवेचकापर्य़ंत (प्रोसेसर) पोहोचवणे, तिथे त्या संदेशाची मशीनी भाषेत दखल घेतली जाणे, हार्डडिस्क मधे साठवण होणे, निर्देशाबरहुकूम प्रक्रिया होणे, व मानवी भाषेत रूपान्तर होऊन पुन्हा आपल्याला समजणे एवढे पाच टप्पे आहेत.
या सर्वाचा मूळबिंदु म्हणजे मानवी भाषेला मशीन लँग्वेज मधे बदलून विवेचकाकडे ठराविक जागी पोचवणे. सॉफ्टवेअरच्या विकासांत मशीन लँग्वेज ते असेम्ब्लर, कम्पायलर, प्रोग्रामिंग लँग्वेज, खुद्द प्रोग्राम, व तो वापरून केलेले काम हार्ड डिस्कमधे साठणे असे टप्पे विकसित झाले. . यातील प्रत्यक्ष वापरणाऱ्याने केलेल्या कामाखेरीज इतर सर्व टप्पे एकत्रपणे Standardise करून ऑपरेटिंग सिस्टम (OS) बनवतात. १९९० पासून पुढे हळूहळू अधिकाधिक प्रगत OS बनत गेल्या. यातील विण्डोज व लीनक्स ही नावे आपण ऐकतो.
हे एका उदाहरणावरून समजून घेऊ या. एक खोली, त्यांत ठेवलेली लोहाराची हत्यारं, त्यापासून बनवलेलं किंवा बाहेरून आणलेलं लेथ मशीन, त्याने बनवलेला चाकू, व एक पपई अशी कल्पना करा.खोलीमुळे हे सर्व सामान ठेवण्याची सोय झाली. संगणकाची ऑपरेटिंग सिस्टम अशी सोय देते.(मात्र, हत्यारं होती म्हणूनच खोली बांधता आली हे ही विसरून चालत नाही.) हत्यारं वापरून लेथ मशीन, व ते वापरून चाकू बनवणे आणि तो वापरून पपई कापणे हे काम करता येते. आपल्याजवळ जर फक्त खोली व चाकू असले तरी पपई कापता येईल, पण नारळ असेल व तो फोडायला हातोडा लागेल तेंव्हा आपल्या खोलीत एकतर हातोडा हवा, किंवा लेथमशीन ठेवले आहे ते वापरून हातोडा बनवून घ्या व मग नारळ फोडा अशी सोय तरी असली पाहिजे. विण्डोज व लीनक्स सिस्टम मधे हा फरक आहे. लीनक्समधे प्रोग्रामिंगला लागणारी कित्येक उपकरणे सिस्टमसोबतच असतात. पण ज्यांना तयार हत्यारांमधून नेमकेच काम करायचे असेल त्यांना विण्डोज OS सोईची आहे.
मशीन लँग्वेज,असेम्ब्लर,कम्पायलर,प्रोग्रामिंग लँग्वेज,व प्रोग्राम यांचे काम वरील हत्यारं, लेथ मशीन, चाकू किंवा हातोडा यासारखे असते. प्रोग्राम वापरून आपण करतो ते काम पपई कापण्यासारखे असते. आपण दिलेला निर्देश संगणक याच प्रक्रियेतून समजून घेत असतो. यासाठी त्याची एक ऑपरेटिंग सिस्टम असावी लागते. तसेच ठराविक कामांचे प्रोग्राम व त्यांच्या निर्देशांची भाषा - प्रोग्रामिंग लँग्वेज असते. केलेले कामही मानवी भाषेच्या रूपाने दिसावे अशी व्यवस्था असते.
थोडक्यांत, संगणकाला दिले जाणारे सर्व निर्देश मानवी भाषेतूनच देता येतात. वरील वर्णनावरून असे समजून येईल की ढोबळ मानाने या निर्देशांचे तीन प्रकार होतात. ऑपरेटिंग सिस्टमचे निर्देश, प्रोग्रॅमचे निर्देश, व प्रत्यक्ष कामासाठी वापरलेले निर्देश.
यातील ऑपरेटिंग सिस्टमचा विकास हा एवढा कळीचा मुद्दा ठरला की डॉस व विण्डोज ऑपरेटिंग सिस्टमचा जनक बिल गेट हा कित्येक वर्ष जगांतील सर्वांत श्रीमंत माणूस राहिला व त्याची कंपनी मायक्रोसॉफ्ट देखील सर्वाधिक श्रीमंत म्हणून नावारूपाला आली.
पुढारलेल्या चिपा वापरुन मायक्रोसॉफट कंपनीने सॉफ्टवेअरच्या विकासात मोठी झेप घेत संगणकावरचे काम चाकोरीबद्ध करत आणले. या चिपा तयार करणाऱ्या कंपन्या वेगळ्या असतात, उदा. इंटेल. 1980 सालच्या सुमारास 8086 चिप उपलब्ध झाली तेंव्हा मायक्रोसॉफ्ट कंपनीने डॉस ऑपरेटिंग सिस्टम विकसित केली व इतरांनी रिसर्च करून तयार केलेले कित्येक प्रोग्राम उदा. गद्यलेखनासाठी वर्डस्टार, त्याचप्रमाणे बेसिक, कोबोल इत्यादी संगणकीय भाषा, लोटस व स्प्रेडशीट सारखे संख्या गणनात्मक प्रोग्राम वगैरे डॉस ऑपरेटिंग सिस्टम मार्फत वापरणे सुलभ केले. त्यामुळे आता फक्त डॉसचे थोडेसे प्रोग्रामिंग शिकून संगणकाचा वापर करणे शक्य झाले. खूप तरुण मुली-मुले याकडे वळली. संगणक इंजिनियर होण्यासाठी अजूनही संगणकीय भाषांचे, विशेषतः C++ व जावा यांचे विशिष्ट तंत्र शिकावे लागते. पण तसे न करूनही फक्त संगणकीय व्यवस्थापनाचा अभ्यासक्रम करून, BCA, MCA, BCS, अशा डिग्र्या घेऊन मोठ्या ऑफिसेसचे संगणकीय काम सांभाळणे हे चांगले करियर ऑप्शन मिळाले.
या पुढचा टप्पा म्हणजे नवख्या माणसाला कोणत्याही ऑपरेटिंग सिस्टम मधे सोपेपणाने निर्देश देता यावे म्हणून graphical user interface (GUI), चे तंत्र वापरून खूणचित्रांची पद्धत विकसित केली गेली. त्यानंतरच्या जास्त प्रगत चिप निघाल्यावर मायक्रोसॉफ्टने 1995 मधे डॉसपेक्षा बरीच प्रगत असलेली व खूणचित्र वापरणारी विण्डोज ऑपरेटिंग सिस्टम विकसित केली व त्या जोडीला मायक्रोसॉफ्ट ऑफिस सारखे कित्येक रेडिमेड प्रोग्राम बाजारात आणले. याच वर्षी टेलीफोन तारांमार्फत मोठया प्रमाणात व जगभरात इंटरनेटही सुरु करण्यांत आले.
या
दरम्यान ऑपरेटिंग सिस्टमच्या
बाहेरही सॉफ्टवेअरचे प्रयोग
व विकास चालूच होते.
गूगल
-
याहू
सारख्या इंटरनेट सर्व्हिसेस
आल्या.
त्यांच्या
पाठोपाठ लीनक्सची ऑपरेटिंग
सिस्टम आली ज्यामधे रेडिमेड
प्रोग्राममधे बदल करू शकणारे
कम्पायलर्स पण आहेत.
एकदा
लिहिलेली माहिती बदलता येऊ
नये यासाठी pdf
फाईल
तयार करणारी acrobat
कंपनी,
इंटरनेटवरुन
पटापट डाऊनलोड करण्यास मदत
करणारी get
right किंवा
orbit
कंपनी,
झिप-अनझिप
करुन फाइली पाठवण्यास मदत
करणारे अविष्कार,
आपली
वेबसाइट डिझाइन करायला मदत
करणारे सॉफटवेअर्स अशी कित्येक
उदाहरणं देता येतील.
त्या
शोधांसोबतच इंटरनेटच्या
साहाय्याने इतरांच्या संगणकावर
विषाणु (व्हायरस)
टाकणारे,
ते
विषाणु शोधून नष्ट करणारे,
असे
कित्येक शोधही होत राहीले.
फेसबुक
सारखे पोर्टल,
क्लाउडमार्फत
डेटा-व्यवस्थापन,
अमेझॉनसारखी
घरबसल्या खरेदीची सुविधा,
इंटरनेट
बँकिंग,
ऍप
तयार करण्याचे सॉफ्टवेअर
अशा
सगळयांच्या मागे या सुविधांचे
अविष्कार करणारी माणसे व
त्यांची प्रज्ञा कामाला आली.
त्यांच्यामुळे
संगणकाचे तंत्र सोपे झाले,
किमती
कमी झाल्या आणि उपयोग तर इतक्या
प्रकारांनी वाढले की आज प्रत्येक
सुशिक्षित व्यक्तिला संगणकाचे
प्रशिक्षण नसले तरी जाणीव
मात्र हवीच.
============================================================
सॉफ्टवेअरचे
प्रयोग व विकास होण्यात
भारतीय प्रज्ञेचा व तज्ज्ञांचा
मोठा हातभार लागला.
मात्र
ते सर्व टीममधले छोटे सदस्य
याच रूपात राहिले.
वर
उल्लेखिलेली सर्व प्रगत
सॉफ्टवेअर्स परदेशी कंपन्यांच्या
मालकीची आहेत.
अगदी
अलीकडे भारतीय मुळाचे अमेरिकन
नागरिक अशा कंपन्यांमधे वरिष्ठ
पदावर जाऊ लागलेली आहेत.
त्या
दृष्टीने एक देश म्हणून भारत
अजूनही खूप मागे आहे.
--------------------------------------------------------------------------------
Subscribe to:
Posts (Atom)
