भाग- २६ -- संगणक म्हणजे ग्रंथालय - व्यवस्थापक

भाग- २६
संगणक म्हणजे ग्रंथालय - व्यवस्थापक
(पुस्तकाप्रमाणे तपासले -done)
ग्रंथालय व्यवस्थापनाचे काम संगणकामार्फत केले तर खूप उपयोगी ठरते हे कुणीही सांगू शकेल. तिथे असणारी हजारो पुस्तकं, त्यांचं वर्गीकरण - त्यांत पुन्हा विषयाप्रमाणे, लेखकांच्या नांवाप्रमाणे, प्रकाशकाच्या नावाप्रमाणे, प्रकाशन-वर्षाप्रमाणे, किंमतीप्रमाणे, दुर्मिळतेप्रमाणे - असे कित्येक प्रकारचे वर्गीकरण संगणकाइतके झटपट व बिनचूक कोण करु शकेल?

ग्रंथलयामध्ये दोन बाबींचा लेखा-जोखा ठेवणे महत्वाचे असते - पुस्तकांचा स्टॉक किती- त्यांचे वरीलप्रमाणे वर्गीकरण इत्यादी. दुसरे म्हणजे प्रत्येक पुस्तक कसे कसे कुणाकुणा सदस्याला दिले, कधी दिले, कधी परत आले, कुण्या पुस्तकाची मागणी आली - इत्यादी प्रमाणे प्रत्येक पुस्तकाची वाचकापर्यंत सतत होत रहाणारी वाटचाल नोंदवत रहाणे. याखेरीज ग्रंथालय हेदेखील एक कार्यालयच असल्याने इतर सर्व कार्यालयांप्रमाणे इथेही पगार, आर्थिक उलाढाल इत्यादी व्यवहार असणारच. त्यांच्यासाठीदेखील संगणकाचा उपयोग केला जातो.

प्रगत ग्रंथालयांत तर संगणकाचा वापर एवढा रूढ झालेला असतो की आपण हव्या असलेल्या पुस्तकाचा तपशील - म्हणजे पुस्तकाचे नांव, लेखक, प्रकाशक - यापैकी माहित असेल ते व आपला सदस्यता क्रमांक देऊन ग्रंथालयला एक ईमेल पाठवायची. तिथून आपल्याला पुस्तक उपलब्ध आहे का नाही, नसल्यास सध्याच्या वाचकाकडून कधी परत येणार इत्यादी तपशील देऊन पुस्तक घेऊन जाण्यासाठी एक मुदत ईमेलने कळवली जाते. मग आपण ते घेऊन यायचे. या शिवाय ग्रंथालयाकडे आलेली नवीन पुस्तके - येणा-या मासिकांमधील अनुक्रमाचे पान, इत्यादी माहिती वेळोवेळी सदस्यांकडे पाठवण्याचे सत्कार्य देखील प्रगत ग्रंथालये करतात.

आपल्या देशांत एकीकडे वाचन - संस्कृती कमी होत चालली आहे म्हणत असतानाच दुसरीकडे ग्रंथालय सुधारणा व समृध्दीची भरीव योजना असणे आवश्यक झालेले आहे.. दीर्घकाळ सातत्याने टिकून राहिलेल्या कित्येक ग्रंथालयांमध्ये जुन्या काळी सेवाभावनेने आलेले कर्मचारी व व्यवस्थापक आहेत. ते तुटपुंज्या पगारावर काम करतात. त्यांच्यापैकी कित्येकांना ग्रंथालयातील हजारो पुस्तकांची माहिती तोंडपाठ असते - जणू कांही संगणकाची 100-200 गिगाबाईटची मेमरीच. पण त्यांच्यानंतर काय होणार?

महाराष्ट्र राज्याच्या सुवर्ण महोत्सवी वर्षांत आपल्याला एक सहज शक्य आहे - ज्यांनी ठरावीक कालावधी पूर्ण केले आहेत अशा ग्रंथालयांना शासनाने अगर समाजाने एकरकमी अनुदान द्यावे --

100 किंवा अधिक वर्षे जुने - 1 कोटी
80 ते 100 वर्षे -- 80 लाख
60 ते 80 वर्षे --- 60 लाख
40 ते 60 वर्षे --- 40 लाख
20 ते 40 वर्षे --- 20 लाख

हे अनुदान दिल्याने निश्चितच ग्रंथालयांमध्ये झपाटयाने संगणक संस्कृती येऊन वाचन संस्कृती पुन्हा एकदा भरभराटीला येईल, त्यांतून चांगले नागरिक व चांगली माणसे घडण्याला वेग येईल तसेच मराठीचा वापरही वेगाने वाढेल.
-----------------------------------------------------------------------------