भाग 12 अफलातून गणित (and morse code)

भाग 12 (अंसुने टाइप केलेले सगळे अजून दुरुस्तीसाठी वापरलेले नाही शेवट पहावा)
संगणक म्हणजे अफलातून गणित पुस्तकाप्रमाणे तपासले 24-07-2011 later delete portion below double-line after checking whole book
या भागांतील शब्दावली -- decimal system = दशांश पद्धत, binary system = द्व्यंक पद्धत

संगणक म्हणजे एक युक्तिबाज जादूगर असतो, कारण त्याच्याकडे एक मेंदू असतो वगैरे ठीक आहे. पण हा मेंदू येतो कुठून? आणि माणसाकडे मेंदू असतो या वाक्याचा तरी नेमका अर्थ काय? मेंदूमुळे काय होते?

मेंदूमुळे आपल्याला वेगवेगळया वस्तूंचे वेगळेपण ओळखता येते आणि त्यामुळे आपण पुढे काय करावे हे ठरवता येते. वेगवेगळया रंगांचे वेगळेपण, आवाजांचे, स्पर्शांचे, वासांचे आणि चवींचे वेगळेपण, आपण ओळखू शकतो. याहून महत्वाचे म्हणजे मानवी उत्क्रांती होत असतांना माणसाचा मेंदू कधी तरी आकडे मोजायला शिकला. या घटनेला काही हजार वर्ष झाली असावीत. मानवाला आकडयांची संकल्पना सुचली तेव्हा कदाचित हाताची दहा बोटे त्याच्या समोर असतील.

ज्यांनी कुणी अंकांचा शोध लावला त्यांची कल्पना शक्ती अफाटच म्हणावी लागेल. त्यांनी १ ते ९ हे आकडे तर कल्पकतेने मांडलेच शिवाय शून्य या अफलातून आकड्याची पण योजना केली. १ ते ९ हे आकडे एकापेक्षा एक ज्येष्ठ - मोठे असतात, त्यांना एक वर्तुळकारांत मांडायच आणि ९ नंतर  एका वर्तुळाची चक्कर मारुन आल्याप्रमाणे पुन: पहिल्या जागेवर यायचं, आणि यावेळी एक वर्तुळ पूर्ण झाल्याचा संकेत म्हणून एकाच्या जोडीला शून्य (0) पण लिहायचं, असा २ आकडी अंक तयार करायचा- या सगळ्याला कांय दिव्य दृष्टीच लागली असेल. मग दुसऱ्या फेरीत पुनः एकावर एक ११, एकावर दोन १२ अस करत करत एकावर नऊ १९ पर्यंत आले की पुढे २ वर्तुळं पूर्ण झाल्याचा संकेत म्हणून दोनवर शून्य २०, त्यापुढे तीन वर शून्य तीस............... ही दिव्य जादू ज्याला सगळ्यांत आधी समजली तो आनंदाने किती नाचला असेल? अथर्व वेदाच्या कांही सूक्तांमधे अशा पद्धतीने आकडे समजून व शिकून घ्यावेत असे वर्णन दिले आहे.

अस जेंव्हा दर नऊ आकड्यांनी एक वर्तुळ पूर्णत्वाच्या जवळ येऊन पुढला आकडा लिहीण्यासाठी शून्य वापरलं जाते, तेव्हां अंक लिहीण्याच्या या पध्दतीला दशमान किंवा दशांश पध्दत असे म्हणतात. एक ते नऊ या आकड्यांना मूळांक असे म्हणतात. आणि हा शोध आपण भारतीयांनी कित्येक हजारो वर्षापूर्वी लावला होता. त्यातूनच पुढे गणित शास्त्र जन्माला आल. गणित किंवा गणना करता येण म्हणजे मेंदूला अफाट चालना.

आता अशा जगाची कल्पना करु या जिथे मूळ आकड्यांपैकी फक्त एक एवढाच माहित आहे.  तो झाला की पुढल्या आकड्यासाठी पुन: शून्याची जोड घ्यावी लागते.

अशा जगांत १ हा आपल्या १ सारखाच लिहीला जाईल. पण २ नावांचा आकडा नसेल, त्याऐवजी १ व जोडीला शून्य म्हणजे १० अस लिहाव लागेल. याला दहा अस वाचू नका - गोंधळ होईल, त्याऐवजी एक-शून्य असं वाचा. आता त्यापुढचा आकडा एक-एक असा लिहीला जाईल. आणि त्यापुढचा लिहीण्यासाठी पुन: शून्याची जोड घेऊन एक-शून्य-शून्य असे लिहावे लागेल. अशा जगांत आपले दशांश आकडे कसे लिहीलेले दिसतील ते पाहू या.
१ - १
२ - १०
३ - ११
४ - १००
५ - १०१
६ - ११०
७ - १११
८ - १०००
९ - १००१
१० - १०१०
११ - १०११
१२ - ११००
१३ - ११०१
१४ - १११०
१५ - ११११
१६ - १००००
आकडे मांडायच्या या पद्धतीला द्व्यंक पद्धत (binary) असे म्हणतात.

अशा या आकड्यांनी आपल्याला बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार, भागाकर करता येईल कां? हो करता येतो- आणि ते गणित सोडवतांना धमाल गंमत येते. तसं ते खूप सोपं असत. उदाहरणादाखल एक करुनच पाहूया.


आणि खरोखरच द्व्यंक पद्धतीत २० ही संख्या १०१०० अशी लिहिली जाते व ६ ही संख्या ११० अशी लिहिले जाते.

आपण दशांश पद्धतीची उजळणी केली आणि द्व्यंक पद्धत समजाऊन घेतली. आता फुली-गोळ्याची एक गंमत पाहू या. समजा माझ्याकडे फुली किंवा गोळे असलेली खूप लेबल्स आहेत पण वस्तूंवर एका वेळी एकच लेबल चिकटवायचे आहे, तर या लेबलांकडे बघून मला फक्त x आणि 0 असे दोनच प्रकारचे ढीग तयार करता येतील. मात्र मी एका वेळी दोन लेबलं चिकटवायची असं ठरवलं तर तर मला xx, x0, 0x, 00 असे चार प्रकारचे ढीग मिळतील.
एका वेळी तीन लेबल्स वापरून चालत असेल तर आठ प्रकारचे ढीग मिळतील  --
xxx, xx0, x0x, x00, 0xx, 0x0, 00x, 000
याचे सूत्र आपण लिहू शकतो...
एका वेळी 1 लेबल वापरले तर ओळखता येणार -- 2 प्रकार
एका वेळी 2 लेबलं वापरली तर ओळखता येणार -- 4 प्रकार
एका वेळी 3 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 8 प्रकार
एका वेळी 4 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 16 प्रकार
एका वेळी 8 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 256 प्रकार
एका वेळी 16 लेबल वापरली तर ओळखता येणार -- 65536 प्रकार.

या खेळाचा वापर कुठे झाला असेल? तो झाला तार खात्यांत. तो करणारा वैज्ञानिक होता मोर्स. त्याच्या सिंगल-वायर टेलीग्राफी या पद्धतीत एका तारेतून तो दोनच त-हेचे सिग्नल पाठवू शकत होते. एक छोटया वेळेचा आणि एक मोठया वेळेचा, डिड् आणि डाSS ( किंवा डॉट . आणि डॅश - ).

आता फुली-गोळ्याच्या गणितावरून आपण शिकलो की एकेका सिग्नलचा संकेत पाठवायचा म्हटला तर एकूण दोन प्रकारचे संकेत पाठवता येतील. दोन सिग्नलची जोडी करुन संकेत पाठवायच ठरवल तर चार प्रकारचे, तीन सिग्नलचा ग्रुप केला तर आठ प्रकारचे आणि चार सिग्नलचा ग्रुप केला तर सोळा प्रकारचे संकेत पाठवता येतील. 16 + 8 + 4 + 2 = 30 असे 30 प्रकार होऊ शकतात. इंग्रजीमधील अक्षरे फक्त सव्वीस. म्हणजे जर प्रत्येक अक्षराचा एक सांकेतिक ग्रुप ठरवून टाकला तर त्या त्या ग्रुप-सिग्नल वरुन ते ते अक्षर ओळखता येईल. शून्य ते नऊ या आकड्यांसाठी पाच सिग्नलांचे ग्रुप आणि कॉमा, फुलस्टॉप व प्रश्नचिह्नासाठी सहा सिग्नलांचे ग्रुप अशा ते-हेने मोर्स कोडचा जन्म झाला. या पध्दतीने संदेश पाठवण्याची प्रथा इतकी रुजली की, टपाल आणि तार खात्यापैकी तार विभाग फक्त याच कामासाठी होता. दुस-या महायुध्दात तारखात्याच्या या संदेश यंत्रांनी मोठी कामगिरी बजावली.

मोर्स कोडिंग मधे कोणत्या अक्षराला कोणता ग्रुप ठरवला तो तक्ता गंमत म्हणून या लेखाच्या शेवटी दिला आहे.

थोडक्यात दोनच वेगळे सिग्नल हातात असतांना त्यांचे निरनिराळे ग्रुपिंग करून त्यामधून भाषा व्यक्त करण्याची युक्ति माणसाने शोधली. माझ्या मते संगणकाचा शोध लागण्याच्या दिशेने हे पहिले पाऊल होते.

याच प्रकारे समजा आपण आठ बल्बांची एक माळ केली. त्यातल्या ज्या बल्ब पर्यंत एक वीजप्रवाह पोचेल तो बल्ब पेटेल, त्याला आपण १ म्हणायचा आणि ज्या बल्बपर्यंत वीज प्रवाह पोचणार नाही तो पेटणार नाही त्याला आपण 0 म्हणायचं. अशी व्यवस्था केली तर त्या माळेतले कोणकोणते बल्ब पेटले, त्या अनुक्रमाला आपण एखाद्या ठराविक अक्षराची खूण किंवा अक्षऱसाखळी असे म्हणू शकतो. मोर्सने त्याच्या कोडचा आवाका  चार सिग्नलचा अर्थात तसा लहानच ठेवला होता व फक्त कॅपिटल लेटर्स वापरून काम भागवले होते. त्या ऐवजी आठ बल्बांची माळ केली तर वरील फुली-गोळ्यांच्या गणिताप्रमाणे 256 ग्रुप मिळतील. सगळी इंग्रजी अक्षरे, विराम चिह्न, अंक इत्यादींना एक-एक अनुक्रम बहाल करून टाकता येईल. संगणकाची प्रोसेसर चिप आठ-आठ बल्बांच्या त्या अनुक्रमावरून ओळखेल की नेमके कोणते अक्षर लिहायचे आहे, आणि संगणकाच्या पडद्यावर नेमके तेच अक्षर लिहून दाखवेल. यामधील बल्बची गरज माणसाला, पण यंत्रांना बल्ब नसला, फक्त वीजप्रवाह आहे का नाही तेवढे ओळखता आले तरी पुरते. मग कुठल्या कुठल्या तारेवर वीजप्रवाह आहे ते तपासून संगणक ते अक्षर ओळखणार. अशा आठ संकेतांच्या अक्षरसाखळीला बाइट असं नांव पडले.

आठ-आठ तारांचा जो संच करतात, त्याला BUS म्हणतात. त्यातील प्रत्येक तारेला वेगवेगळा वीजपुरवठा केला जातो. हल्ली आठ तारांच्या ऐवजी सोळा, बत्तीस किंवा चौसष्ट तारांची BUS वापरतात.  त्यांना कोटयावधी सिग्नल वेगळेपणाने ओळखू येतात.

अशा रीतीने खूप मोठ्या जागेत, खूप वीज वापरून आणि आठ-आठ वीजप्रवाहांच्या ग्रुपचे संकेत वापरून काम करणारे संगणक 1945 मधेच उपयोगांत आलेले होते. सेमीकण्डक्टरच्या शोधामुळे मोठे वीजप्रवाह बाद करून त्या ऐवजी अतिसूक्ष्म वीजप्रवाहावर चालणारी छोटी यंत्र वापरणं शक्य झालं.

म्हणजे पहा हं, फक्त वीजप्रवाह आहे की नाही एवढ्या वरुन आपण गणिती भाषेला मानवी भाषेत बदलू शकतो . संगणकाकडे मेंदू असतो याचा नेमका अर्थ एवढाच की आठ तारांच्या ग्रुप पैकी कुठे-कुठे वीज आहे किंवा नाही एवढ तपासून तो त्याचा भाषिक अर्थ काढू शकतो. इतकच नाही तर त्यामधील आकडे ओळखून गणित करायचे असेल तर तेही करू शकतो.

इथे चित्र  या चित्रातील पेटलेल्या बल्ब वरून आपण हा आकडा लिहू-०१००१०१० याचा गणिती अर्थ ७४ असा होईल पण अक्षर म्हणून समजायचे असेल तर J हे अक्षर असेल.

आकड्यांचा शोध लावून आणि गणित शास्त्रात प्रगती करुन माणसाने प्रगतिचे आतापर्यंतचे टप्पे गाठले. गणित समजणारं, गणित करु शकणारं अस यंत्र असल्यामुळेच संगणकदेखील इतर सर्व यंत्राच्या तुलनेत श्रेष्ठ ठरलेला आहे. या एका गणित विद्येच्या बीजातून मोठा वृक्ष वाढला आणि त्याने संगणकामध्ये अचाट कामं करण्याची अफाट क्षमता निर्माण केली.
=======================================
Morse code
मोर्सची गोष्ट चटका लावून जाणारी आहे. एक उत्कृष्ट चित्रकार अशी ख्याती असलेला हा माणूस वॉशिंग्टन मघे मोठे पेंटिंग करत असतांना बायको दूरच्या गांवी आजाराने एकाकी झुंजत मरण पावते. तेंव्हा इतर सर्व सोडून तो संचारयंत्रणा द्रुतगामी कशी होईल या एकाच ध्येयाने पछाडतो व सन 1825 ते 1840 या काळांत सिंगल-वायर टेलीग्राफी या नावाने एका तारेतून संदेश पाठवण्याचा शोध लावतो. मोर्सच्या लक्षांत आले की तो दोनच त-हेचे सिग्नल पाठवू शकत होते. एक छोटया वेळेचा आणि एक मोठया वेळेचा, डिड् आणि डाSS ( किंवा डॉट . आणि डॅश - ). त्यांचेच ग्रुपिंग करून त्याने मोर्सकोडची रचना केली.
पुढे सन 1890 ते 1900 या काळांत जगदीशचंद्र बोस, ह्यूजेस आणि माकोंनी यांच्या प्रयोगांमधून बिनतारी संदेश यंत्रांचा (वायरलेस टेलीग्राफी) शोध लागला तेव्हा मोर्सचीच कोडिंग पद्धत वापरली































यामधे मोर्सने फक्त कॅपिटल अक्षरेच वापरली हे तुमच्या लक्षांत आले असेलच.
शिवाय इंग्रजीत जास्त वापराव्या लागणा-या अक्षरांना त्याने  एक किंवा दोनच सिग्नल वापरले उदा. E साठी . T साठी -  तर कमी वापराच्या Z साठी ---- असे विचारपूर्वक ठरवले होते.
मोर्स कोड मध्ये संदेश पाठवणारा व संदेश घेणारा, दोन्हीं माणसे होती त्यामुळे एक अक्षर सांगून संपले, हे दर्शविण्यासाठी पॉज ही तिसरी खूप पण वापरता येत होती. सगणकांत मात्र दोन शब्दांमधील जागा सोडण्यासाठी जो space bar वापरतात त्याला देखील एक सांकेतिक ग्रुप ठरवलेला असतो.
===============================================
कुठल्याही दशांश आकड्याला झटकन द्व्यंक आकडयांत बदलण्याची एक लघू -गुरू पद्धत वैदिक गणितात दिलेली आहे. तर अग्निपुराणांत गंमत म्हणून एक त्रिअंक पद्धत पण मांडून दाखवली आहे. त्यातील आकडे असे दिसतील ---
1
2
10
11
12
20
21
22
100
101
102
110
111
112
120
121
122
200
201
202
210
211
212
220
221
222
1000
वगैरे.
इथे ते १०, १००, १००० हे आकडे आहेत त्यांचे मूल्य दशांश पद्धतीत अनुक्रमे ३, ९ (तीनचा वर्ग), व २७ (तीनचा घन) आहे.
गणिताच्या जगांत अशा गमती जमती खूप आहेत.
===============================================
वर सांगितलेल्या 8 तारांतील प्रत्येक सिग्नलला बिट म्हणतात, व असे 8 सिग्नल एकत्र केले की त्याला बाईट म्हणतात. 8 बिटचा एकेक बाईट वापरून 256 वेगवेगळ्या अक्षरसाखळ्या बनू शकतात. इंग्रजीचे काम एवढ्याने झकास भागले कारण इंग्रजीत फक्त २६ अक्षरे आहेत. त्यामुळे स्मॉल लेटर्स, कॅपिटल लेटर्स, सर्व विराम चिह्ने, आकडे, ही सगळी काही बसवता आली. इंग्रजी अक्षरासाठी संकेताचे हे प्रमाणकीकरण (standardisation) 1960 मधेच सुरू झालेले होते.

याला ASCII standard असे नांव पडले. इंग्रजीची वर्णमाला ग्रीक, लॅटिन, रोमन असा प्रवास करत तयार झालेली आहे. त्याच वर्णमाला घेतलेल्या आणि रोमनसोबत काही  कमी-अधिक विशेष अक्षरखुणा घेतलेल्या भाषा उदा. फ्रेंच, जर्मन, स्वीडीश, इटालियन या सर्व भाषा देखील वरील 256 साखळ्यात बसून गेल्या. पूर्व यूरोपीय देशांत लॅटिनशी साम्य असणारी सिरीलिक वर्णमाला वापरतात, उदा रशियन भाषेसाठी. त्यांची जादा अक्षर-चिह्ने आहेत, ती पण बसवता आली. त्या सर्व अक्षर-चिह्नांचे कोड ठरले. ते आपल्याला सोबतच्या तक्त्यांत दिसतात.

Symb   Decimal     Binary      Symb      Decimal     Binary

A 65 01000001 a 97 01100001
B 66 01000010 b 98 01100010
C 67 01000011 c 99 01100011
D 68 01000100 d 100 01100100
E 69 01000101 e 101 01100101
F 70 01000110 f 102 01100110
G 71 01000111 g 103 01100111
H 72 01001000 h 104 01101000
I 73 01001001 i 105 01101001
J 74 01001010 j 106 01101010
K 75 01001011 k 107 01101011
L 76 01001100 l 108 01101100
M 77 01001101 m 109 01101101
N 78 01001110 n 110 01101110
O 79 01001111 o 111 01101111
P 80 01010000 p 112 01110000
Q 81 01010001 q 113 01110001
R 82 01010010 r 114 01110010
S 83 01010011 s 115 01110011
T 84 01010100 t 116 01110100
U 85 01010101 u 117 01110101
V 86 01010110 v 118 01110110
W 87 01010111 w 119 01110111
X 88 01011000 x 120 01111000
Y 89 01011001 y 121 01111001
Z 90 01011010 z 122 01111010

वरील सारणीत आपण पहातो की A साठी 01000001 ही अक्षर-साखळी तर a साठी 01100001 ठरली. संगणकाच्या दृष्टीने फक्त उजवीकडून सहाव्या या एकाच ठिकाणी फरक पडला. अक्षर-साखळ्या ठरवतांना हे भान ठेवणे खूप गरजेचे असते. कारण संगणकाला शक्य तितके कमी काम करावे लागले तरच तो कार्यक्षम.
======================================

आठ-बिटची अक्षर-साखळी व आठ तारांची बस यांचे काम छान जुळले पण इतर कित्येक भाषांच्या अक्षर-चिह्नांना आठ-बिटची अक्षर-साखळी पुरत नव्हती. मग 1987 पासून जागतिक स्तरावर सोळा-बिटच्या अक्षर-चिह्नांचा विचार होऊ लागला. युनीकोड हे वेगळे स्टॅण्डर्ड त्यासाठी जास्त उपयोगी ठरत होते. मग जागतिक पातळीवर युनिकोड कन्सोर्शियमची स्थापना होऊन त्यांनी सर्व भाषांतील  प्रमाणकांप्रमाणे त्यांच्या कोडिंगचे प्रयत्न सुरू केले.

आता थोडा या भाषांचा विचार करू.
जगांत एकूण चार वर्णमाला आहेत –
1) ब्राह्मी व त्यांतून उद्भवलेल्या वर्णमाला ज्या भारत, मलेशिया, थायलंड, इंडोनेशिया, तिबेट, श्रीलंका यंथील मूळ भाषांच्या वर्णमाला आहेत.
2) चायनीज, मंगोलियन, जपान व बरेच अंशी कोरियन भाषेची वर्णमाला
3) अरेबिक फारसी, व त्यासदृश भाषांच्या वर्णमाला
4) ग्रीकमधून उद्भवलेल्या किंवा त्या सदृश लॅटिन, रोमन., सिरीलीक इत्यादी यूरोपीय वर्णमाला.

पहिल्या तीन वर्णमालांसाठी २५६ अक्षर-चिह्न अपुरी पडत होती. सोळा-बिटांची अक्षर-साखळी वापरली तर 65536 प्रकारचे संकेत उपलब्ध होऊन अरेबिक व चायनीज वर्णमाला त्यांत बसवता येतात. यासाठी सर्व अरेबिक देशांनी तसेच चीन-जपान-कोरिया या त्रिकुटाने स्वतः पुढाकार घेऊन त्यांच्या भाषांसाठी युनीकोड स्टॅण्डर्ड कसे असेल ते ठरवले व  जगभरातील सर्व संगणकीय मंडळींनी ते स्वीकारले. त्याच वेळी हार्डवेअरमधेही प्रगती होत होती त्यामुळे सोळा तारांची बस उपलब्ध होताच अरेबिक व चीनी वर्णमाला वापरणाऱ्यांचे  काम वेगाने वाढत गेले. आता या सर्व भाषांमधे वैयक्तिक वापराप्रमाणेच प्रकाशन क्षेत्रातही झपाटयाने काम होऊ लागले आहे

भारतियांनी हे अजून केलेले नाही कारण इच्छाशक्ति व दूरदृष्टिचा अभाव. यामुळे देश म्हणून आपल्याकडील प्रकाशनकामाची गति मंदावलेलीच रहात आहे.

मात्र जागतिक युनीकोड कन्सॉर्शियमने पुढाकार घेऊन भारतीय भाषांसाठी एका टप्प्यापर्यंत स्टॅण्डर्ड तयार केले. सर्वसामान्यांच्या वापरात असणाऱ्या विण्डोज ऑपरेटिंग सिस्टम  व लीनक्स ऑपरेटिंग सिस्टम या दोघांना ते चालते. आपल्या संगणकात  विण्डोज  सिस्टम असेल तर   प्रत्येक भारतीय भाषेसाठी एका फॉण्टची सोय आहे तर लीनक्स  सिस्टम घेतल्यास पाच-सहा सुंदर फॉण्टसेटची सोय आहे. त्यामुळे इंटरनेट, ईमेल, वेबसाईट सारख्या वेब-व्यवहाराला हे फॉण्ट वापरता येतात. पण प्रकाशन व्यवसायासाठी ते पुरेसे नाहीत. त्यासाठी  विविध कंपन्यांचे फॉण्टसेट्स असणारी   सॉफ्टवेअर विकत घ्यावी लागतात.  पण या कंपन्यांचे  फॉण्ट्स एकमेकाना किंवा वेब-व्यवहाराला चालत नाहीत. त्यामुळे प्रकाशनाचा वेग मंदच रहातो.
================================================
भारतीय माणूस तसा खूप हुशार पण देशाची प्रगति, दूरदृष्टि इत्यादी गोष्टींचे भान नसलेला. सोळा-बिट साखळ्यांची सोय झाल्याबरोबर चीन-जपान-कोरियाने त्यांच्या भाषांमधली लिप्यात्मक एकता टिकवून धरण्यासाठी एकत्र येऊन खास स्टॅण्डर्ड ठरवले व युनीकोडने तेच स्वीकारावे यासाठी राजकीय पातळीवर आग्रह धरला. अरबी वर्णमालेची एकात्मता टिकवणारे स्टॅण्डर्ड देखील ठरले. भारतीयांनी आपली वैचारिक गोंधळ व फाटाफुटीची परंपरा अजून टिकवून ठेवली आहे. युनीकोड मधे ई-मेलची सोय होत असतानाच दुसरे गोंधळ झाले आहेत. त्याबाबत पुढील एका भागांत वाचू या.

इंग्रजीऐवजी स्वतःची मातृभाषा वापरल्याने संगणकीय प्रगती होते का या प्रश्नाच्या उत्तरासाठी ही आकडेवारी पहा आणि ही समजूत चुकीची आहे हे ओळखून घ्या कारण चीनची संगणक-साक्षरता इंग्रजीसाठी अडून राहिली नाही.

2004 साक्षरता इंग्रजी-साक्षरता संगणक-साक्षरता

भारत 52 टक्के 25 टक्के 09 टक्के

चीन 88 टक्के 11 टक्के 53 टक्के
--------------------------------------------------------------------------------

चीनी लोकांनी इंग्रजी साक्षरतेच्या मागे न लागता आधी चीनी भाषेतून संगणक साक्षरता वाढवली .मग आता आपण त्यांच्यापेक्षा मागे रहातो असा गळा काढण्यांत कांय अर्थ?

==========================================================
DELETING BELOW MENTIONED PORTION HERE AND SHIFTING --(NOT IN TOTO) TO CH 29
--------------------------------------------------------------------------
भारतीय माणूस तसा खूप हुशार पण दूरदृष्टि नसलेला. त्यामुळे १९८५ ते २०१६ या काळात काय गोंधळ झाले व अजूनही चालू आहेत ते पाहू या. 1988 मधे भारत सरकारचा इलेक्ट्रॉनिक्स विभाग व सी-डॅक यांनी भारतीय अक्षर-साखळींसाठी, आठ-बिट सिस्टम चे  ISCII हे स्टॅण्डर्ड ठरवण्याची कमिटी स्थापन केली. संस्कृत वर्णमाला ध्वनी-संकेतांवर आधारित आहे. याच संकल्पनेचा उपयोग करून सर्व भारतीय भाषांसाठी एकच असे उपयुक्त कोड तयार झाले, शिवाय त्याच ध्वनी-संकेतांवर आधारित व शिकायला खूप सोपा असा इन्सक्रिप्ट की-बोर्ड डिझाइन केला गेला. प्रयोगादाखल रेल्वेच्या डब्यावरील रिझर्वेशन चार्टचा एकच मजकूर सर्व भारतीय लिप्यांमधे देऊन हे सोपे व चांगले असल्याचे दाखवून दिले. हे स्टॅण्डर्ड प्रयत्नपूर्वक आखलेले असून त्याला 1991 मधे BIS (Bureau of Indian Standards ) ची मान्यता पण मिळाली. ISCII स्टॅण्डर्ड व इन्सक्रिप्ट-कीबोर्डचे डिझाइन या सी-डॅकच्या दोन मोठ्या उपलब्धी होत्या.

पण या आरंभिक उत्तम कामानंतर सी-डॅकचे धोरण बदलले. संपूर्ण देशााला एक  स्टॅण्डर्ड असण्याचे महत्व त्यांना समजलेच नाही. संगणकीय फॉण्ट व भाषा सॉफ्ट बनवणार्‍या कंपन्यांनी हेच स्टॅण्डर्ड वापरावे किंवाअशी सक्ती कोणीच केली नाही. याच सुमारास संगणकावर मराठी लेखनासाठी सॉफ्टवेअर तयार करणाऱ्या कित्येक कंपन्या निघाल्या. त्या सर्व एकमेकांना स्पर्धा करीत राहिल्याने त्यांनी स्टॅण्डर्ड कोड न वापरता स्वतःचे टॉपसीक्रेट कोड बनवले. हे करताना कारण मात्र असे दिले गेले की सर्व भारतीय भाषा पूर्णत्वाने लिहिता येण्यासाठी २५६ संकेतचिह्न अपुरी आहेत. म्हणून आमच्या ग्राहकांच्या गरजेनुसार आम्ही वेगळे कोड वापरू. मुख्य म्हणजे केंद्र सरकारची कंपनी असूनही सी-डॅक पण त्या स्पर्धेत उतरली. त्यांनीही स्वतः केलेले स्टॅण्डर्ड कोड न वापरता वेगळे, टॉपसीक्रेट कोड वापरले. स्टॅण्डर्ड कोड वापरले तर ते सर्वांना खुले व उपलब्ध असते. तसे न केल्यामुळे संगणकीय मजकुराच्या देवाण-घेवाणीत कधीच एकरूपता आली नाही. "या हृदयीचे त्या हृदयी घातले" हा ज्ञानेश्वरांचा वारसा सांगणाऱ्या मराठीत "या हृदयीचे त्या हृदयी कळोच नये" असा प्रकार झाला, प्रत्येक सॉफ्टवेअर कंपनी आपल्याला पाहिजे त्याप्रमाणे अक्षर-आखणी करत होती. शिवाय या सर्वांनी सॉफ्टवेअरची किंमतही भरमसाठ म्हणजे रू.15000 च्या पुढे ठेवली. त्याचवेळी इंग्रजी लेखनाचे सॉफ्टवेअर मात्र संगणकाचा घटक म्हणून  फुकट किंवा अत्यल्प किंमतीत मिळत. अशा प्रकारे बाजाराच्या स्पर्धेत भाषेची समृध्दी गौण ठरली, आणि इंग्रजीच्या तुलनेत मराठीचा वापर नगण्यच राहिला. २००५ नंतर ही परिस्थिती सुधारण्याच्या नावाखाली सरकारने व  सीडॅकने इंग्रजीचे वर्चस्व अधिकच वाढेल असे  नवे धोरण अमलात आणले.

संगणक वापरायला इंग्रजी यावेच लागते ही सामान्य माणसाची समजूत झाली त्याचे हे मोठे कारण होते. इतके महागडे सॉफटवेअर निव्वळ भाषाप्रेमापोटी घ्यावे असे सामान्य माणसाला कसे वाटणार किंवा कसे परवडणार? शिवाय इतके करुनही जे लिहिले ते दुस-या संगणकावर वाचता येत नाही. तिथे देखील तेच महागडे सॉफटवेअर घेतलेले नसेल तर आधीच्या संगणकावरील अक्षरे तिथे चौकोन, फुल्या, असे कांहीतरी junk (जंक) रूपांत दिसतात. पुढे ईमेल आले त्यावरही हे मराठी लेखन पाठवणे अशक्य झाले, तिथेही ते जंक दिसू लागले. हा गोंधळ आजही कायम आहे.

1988-95 या काळांत विण्डोज सारखी प्रगत ऑपरेटिंग सिस्टम किंवा ईमेल अजून आलेले नव्हते. तरीही भारतीयांनी 256 अक्षर-साखळ्यामधे आपल्या भाषा बसवल्या. ISCII standard व इन्सक्रिप्ट-अनुक्रम तयार केले. या दोन उपलब्धी होत्या. इतर टंक कंपन्यांनी केलेले कामही उपलब्धीच होती. कारण त्यांच्यामुळे भारतांतील संगणक-साक्षरता इतर देशांच्या तुलनेत जास्त वाढत होती. मात्र कोड गौप्य आणि महाग ठेवण्याचा दुराग्रह वाढतच राहीला तो या सर्व उपलब्धींवर पाणी ओतत होता. एकाने केलेल्या कामाचा उपयोग दुस-याला होत नव्हता, उलट त्याला कां म्हणून उपयोग करू द्यायचा अशी वृत्ती होती. सर्वांचे लँग्वेज कोड एकच असते तर हा उपयोग झाला असताच शिवाय तेच लँग्वेज कोड ऑपरेटिंग सिस्टमचा हिस्सा बनून मिळावा असा आग्रह मायक्रोसॉफ्टकडे संगठित रीत्या करता आला असता. त्या ऐवजी भारतीयांना दूरगामी चिंतन करता येत नाही हेच चित्र उभे रहात होते.

1995 च्या पुढे जागतिक पातळीवर युनिकोड सारखे 65536 संकेतचिह्न उपलब्ध असणारे स्टॅण्डर्ड टप्प्याटप्प्याने येऊ लागले त्यावर अरेबिक व चीनीसकट इतर भाषांनी आपल्या अक्षर-साखळ्यांचे प्रमाणकीकरण करून घेऊन त्याची सुसूत्रता व देवाणघेवाण वेगाने वाढू लागली. भारतीयांनी मात्र कित्येक घोळ चालू ठेऊन आपल्या वर्णमालेसाठी अजूनही एका स्टॅण्डर्डचा स्वीकार केलेला नाही. त्यामुळे आजही आपल्याकडे गद्यसंकलनाची एकात्मता आली नाही. 1988-95 या काळांत मिळालेला पुढाकार मागे पडून व सुरुवातीला संगणक-साक्षरतेबाबत इतरांच्या पुढे राहूनही कामाची सुसूत्रता, देवाणघेवाण याबाबतीत आपण सातत्याने मागे पडत चाललो आहोत.

अजूनही महाराष्ट्रात विविध सॉफ्टवेअर पुरवणार्‍या कंपन्या व स्वत: सी-डॅक त्यांचेच गुप्त कोड भरमसाठ किंमतीला विकत आहेत आणि मराठीचे नुकसान करत आहेत. युनीकोड स्टॅण्डर्ड वापरा असा सरकारी आदेश असूनही तसेच युनीकोड स्टॅण्डर्ड वापरणा-या लीनक्ससारख्या प्रगत ऑपरेटिंग सिस्टम मोफत उपलब्ध असूनही नॉन-स्टॅण्डर्ड उत्पादने चालू आहेत. हाच प्रकार सर्व राज्यांत व केंद्रांतही चालू आहे.

खरे तर सी-डॅकसकट सर्वांनी आतापर्यंत विकसित केलेले शंभरएक फॉण्टचे कोड बदलून सर्व फॉण्टसाठी युनीकोड स्टॅण्डर्डचे कोड आणावे, ते कोड सर्वांना अनिर्बंध व फुकट वापरू द्यावे, व इथून पुढे कुठलेही नवे फॉण्ट विकसित करतांना युनिकोड स्टॅण्डर्ड वापरावे हे तीन उपाय राबवले तर भारतीय वाङ्मयाची झेप तत्काळ कितीतरी पटींनी वाढेल. त्याच जोडीला ज्यांनी आतापर्यंत इतर सॉफ्टवेअर वापरून हजारो पाने लिहून काढली आहेत ती नव्या युनीकोड मधे बदलून घेण्याची सोयही उपलब्ध व्हावी (सध्या टीबीआयएल व प्रखर इत्यादी कनव्हर्टर्समुळे ही सोय झालेली आहे.)

नोंदीसाठी नोंद घ्यायला हरकत नाही की स्पर्धेत राहून एकही फॉण्ट फुकट न देणा-या सी-डॅकने 1993-97 या काळांत त्यांच्या संकेतस्थळावरून फक्त एका पानापुरते लीपलाईट हे सॉफ्टवेअर सर्व भारतीय लिपींसाठी फ्री-डाउनलोड उपलब्ध केले होते व त्यामुळे थोडे काम होत होते. इन्सक्रिप्ट आधारित असल्याने ते सोपे होते. पण मग ती सोय काढून घेऊन इंग्रजी माध्यमातून फोनेटिकचा वापर करून लिहिल्यावर पडद्यावर मराठीत मजकूर दिसेल असे एक सॉफ्टवेअर फुकट पुरवले. "तुमची कोणतीही भारतीय भाषा असो, इंग्रजीत टायपिंग करा, पडद्यावर तुमच्या लिपीत दिसेल" असे ते सॉफ्टवेअर होते. त्यामुळे "आपली लिपी हवीच कशाला? आहे सोय तर इंग्रजी टायपिंग वापरा की" असाही एक मतप्रवाह सुरू झाला. त्यामुळे पुढील दहा वर्षांत आपल्या भारतीय लिप्या संगणकावरून हरवण्याचा धोका निर्माण झाला आहे. एक वेगळा धोकाही ओळखायला हवा. युनिकोड मधे इतर चांगले घडत असले तरी पण त्यांत भारतीय लिपींची एकात्मता, जो आपल्या लिपींचा खरा आधार आहे व जो सी-डॅकने पूर्वी इन्सक्रिप्टमधे जपला होता तोच काढून टाकला आहे. यावरही आपण तत्काळ पाउल उचलण्याची गरज आहे.

नुकतेच (2009) महाराष्ट्र शासनाच्या आग्रहावरून सी-डॅकने पुन्हा एकदा लीपलाईटची फ्री-डाउनलोड सोय फक्त मराठीपुरती उपलब्ध केली आहे. युनीकोड उपलब्ध होईपर्यंत तो एक बरा पर्याय आहे. परंतू ही बातमी त्यांच्या संकेतस्थळाच्या मुख्य पानावर ठेवलेली नाही तसेच ही सोय गॅरंटीने कधीपर्यंत राहील आणि इतर भारतीय भाषांसाठी कां नाही हे प्रश्न उरतातच.
यावर भारतीयता जपू पहाणा-या सर्वच भाषाप्रेमींनी जागरूकता दाखवणे गरजेचे आहे.
-------------------------------------------------------------------

Typed by ASHU

ही दृष्टि येत नाही तोपर्यत भारतीय भाषांचे दुर्दैव कायम रहाणार . भारतात संगणक हा फक्त उच्चशिक्षितांनी व इंग्रजी भाषेतूनच वापरण्यासाठी आहे अशी भ्रामक समजूत पसरली. त्यामुळे सामान्य जनतेने या तंत्रज्ञानाकडे दुर्लक्ष केले. भारतीय भाषासाठी संगणकाचे सॉफ्टवेअर तयार करणा-या कंपन्यांना स्वतःचा माल खपावा यासाठी स्टॅण्डर्ड नको होत . सीडॅक मधील वैज्ञानिकांनी

१६तारांची BUS गृहीत धरुन जे स्टॅण्डर्ड तयार केले ते BIS व युनीकोड  कन्सॉर्शियलने मान्य करूनही  त्यांच्याकडे पडून राहिले कारण खुद्द सीडॅकनेच त्याचा पाठपुरावा करायचे सोडून स्वतःचे वेगळे गुप्त कोडिंग असलेले सॉफ्टवेअर बाजारात उतरवले . सरकारातील व्यवहार इंग्रजीत असल्याने तिथले अधिकारीही इकडे लक्ष देईनात . त्यामुळे एकीकडे भाषिक सॉफ्टवेअर विकणा-या कोणत्याही कंपनीला  स्टॅण्डडीयझेशन नको होते.

दुसरीकडे ज्या मायक्रोसॉफ्ट कंपनीच्या हाती संपूर्ण भारतीय बाजार स्वारस्य नव्हते  तिलाही यात ५६

दुसरीकडे भारत सरकारला भाषिक  स्टॅडर्डायझेशनची फिकिर किंवा दृष्टी नव्हती .तिसरीकडे५६

१९९५-९६मधे लीनक्स ऑपरेटिंग सिस्टम ही मायक्रोसॉफ्टला टक्कर देणारी नवी सिस्टम आल्यावर चित्र थोडेसे पालटले आता......५६

तरीही जोपर्यत भारत सरकारला ५६

आणि दूरदृष्टि राष्ट्रधर्म अजिवात न जाणणारा५६

स्वतःठरवून युनिकोडला तेच स्वीकारायला लावले ५६

ठेवत रिकवून ठेवले आहेत५६

यासाठी योग्य तो जागतिक दबाव आणला५६

वेगवेगळ्या भाषा बोलणा-या तमाम मुस्लिम देशांनी५६